"Boşanma" bitdi - “klub” dağılır

Siyasət

5-01-2024, 01:00 215

Əhəmiyyətsiz qurum tarixin arxivinə göndərilir
Moldova 2024-cü ilin sonuna qədər Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) tərkibindən çıxacaq. “Sputnik Moldova” xəbər verir ki, bunu Parlamentin Xarici siyasət və Avropaya inteqrasiya komissiyasının rəhbəri Doina German deyib.
“Biz bu yaxınlarda müdafiə və təhsil sahəsində üç sazişi denonsasiya etdik. Demək olar ki, son mərhələdəyik. 2024-cü ilin sonuna qədər hər şeyi tamamlamağı qarşımıza məqsəd qoymuşuq”, - deyə o bildirib.
Germanın sözlərinə görə, Moldova iqtisadiyyatının MDB-dən son çıxışından itirəcəyi heç nə olmayacaq: “Ölkə MDB-yə üzvlük haqları ödəməli olmadığından yalnız qazanc əldə edəcək”.
Doğrudanmı, MDB-nin bir növ beynəlxalq təşkilat kimi mövcudluğunu davam etdirməsinin heç bir mənası qalmayıb? Xüsusilə, son illərin kəskin şəkildə dəyişmiş reallıqlarında. Bəlkə də, postsovet məkanında nəinki Baltikyanı ölkələrin, hətta Gürcüstanın, Ukraynanın, əslində Türkmənistanın, Moldovanın da yox olacağı, son vaxtlar Ermənistanın getdikcə daha çox görüşlərə məhəl qoymadığı bu strukturun ləğvini elan etməyə dəyər. Bizə vizasız münasibətləri saxlamağa heç kim mane olmur, lakin daha az toplantılar və ödəmələr olacaq ki, bu da bütün suveren dövlətlərin maraqlarına uyğundur.
AYNA mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.
Ermənistanlı ictimai xadimi, hüquq müdafiəçisi, publisist, sovet dövrünün siyasi məhbusu Vardan Arutyunyan:

“Təbii ki, vizasız münasibətlər saxlamaqla MDB-ni ləğv etmək mümkündür. Lakin Rusiya mütləq bunun əleyhinə olacaq, öz təsir və təzyiq rıçaqlarından istifadə edərək bu faydasız təşkilatı qoruyub saxlamağa çalışacaq.
Moldovanın MDB-dən çıxmaqla bağlı addımlarını ancaq alqışlamaq olar. Moldova bu gün Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən əvvəlki kimi Rusiyadan asılı deyil. Amma Ermənistan və bu təşkilatın digər üzvləri təəssüf ki, hələ də böyük ölçüdə Rusiyadan asılı olaraq qalır.
Bu gün Rusiyanın eyni təcavüzü, Ukraynanın güclü müqaviməti və Qərbin bu məsələdə birmənalı mövqeyi sayəsində çox şey sürətlə dəyişir. Bu və ya digər şəkildə, gec-tez bu təşkilat fəaliyyətini dayandıracaq”.
Ukraynalı politoloq, “Penta” Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Vladimir Fesenko:

“Bu təşkilat son 20 ildə keçmiş SSRİ-nin getdikcə sönən “sədası” kimi, o cümlədən postsovet ölkələri arasında tarixi, siyasi, sosial-iqtisadi və şəxsi əlaqələr nöqteyi-nəzərindən postsovet ölkələri liderlərinin bir növ siyasi klubu kimi, kifayət qədər inert bir şəkildə mövcud olub. Lakin bu əlaqələr, o cümlədən ayrı-ayrı MDB ölkələri arasında ziddiyyətlər və Rusiyanın qonşularına qarşı aqressiv siyasəti səbəbindən getdikcə zəifləyir.
MDB-nin yaradıcıları ya artıq dünyasını dəyişib, ya da liderlik statusunu itirib. Son sovet nəsilləri getdikcə bu təşkilatda daha az “güclənmə” və daha az məna kəsb edəcək. Bu assosiasiyanı hələ də ayaqda saxlayan yeganə amil Rusiya Prezidenti Putinin imperiya ambisiyaları və Sovet İttifaqına olan nostaljisidir. SSRİ-yə olan bu Putin nostaljisini Belarus lideri Lukaşenko da bölüşür.
Amma hətta Putin də postsovet məkanında hansısa yeni inteqrasiya infrastrukturu qurmağa çalışır. Odur ki, hətta Putin və Lukaşenko üçün də MDB digər postsovet liderlərini öz maraqları çərçivəsində onlara təsir etmək üçün bəzən bir araya toplamaq üçün uyğun platforma və dövri siyasi səbəbdən başqa bir şey deyil. Onlar üçün MDB getdikcə daha az əhəmiyyət kəsb etsə də, hələ də müəyyən əhəmiyyətini saxlayır.
Lakin əksər digər postsovet ölkələri üçün bu, sırf situativ əhəmiyyəti olan siyasi rudimentdir. Rusiya postsovet məkanında nüfuzunu itirdikcə, MDB də gələcək yaşam mənasını və əhəmiyyətini itirəcək”.
Moldovalı tarix elmləri doktoru, Effektiv Siyasət İnstitutunun direktoru Vitali Andriyevski:

“MDB SSRİ-nin dağılmasından sonra yaranan yeni ölkələr arasında boşanma prosesi kimi təsəvvür edilib. Bu təşkilat öz vəzifəsini yerinə yetirdi. Və bu, öz potensialını tükətdi.
MDB bu gün yalnız bir ölkə - Rusiya üçün dəyərini saxlayır. Və yalnız bir səbəbdən - o, bu təşkilatda özünü ən vacib dövlət kimi hiss edir.
İroniya odur ki, bu təşkilatın qəbirqazanı məhz Rusiya olub. Türkmənistan, Gürcüstan və Ukrayna artıq MDB-dən çıxıb. Növbəti yerdə Moldova gəlir. Bu ölkələrdən başqalarının da nümunə götürəcəyini istisna etmək olmaz.

Niyə? Çünki işğalçı ilə eyni təşkilatda olmaq istəyi yoxdur.

Məhz Rusiya bir vaxtlar MDB-2 adlandırdığı Tanınmamış Dövlətlər İttifaqının yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib. Bu birliyə Dağlıq Qarabağ, Abxaziya, Cənubi Osetiya və Dnestryanı daxil idi.
Azərbaycan, Gürcüstan və Moldova bunu unuda bilərmi? Bəs Rusiyanın MDB-yə daxil olan bəzi ölkələrdə separatizmi dəstəkləməsini, həm də ticarət müharibələri başlatmasını, bu ölkələrdən ixracı əngəlləməsini? Xüsusən də Moldova iqtisadiyyatı Rusiyanın embarqosundan zərər çəkdi. Və bu, azad ticarət razılaşmasına baxmayaraq baş verdi. Bu, MDB-dən çıxmaq üçün səbəb deyilmi?
Ukrayna ərazisinin bir hissəsinin təcavüzü və işğalı, Moldovaya hücum təhlükəsi ehtimalı da Rusiyanın əsas rol oynadığı təşkilatdan (MDB) uzaqlaşmaq istəyinə səbəb olub.
Ümumiyyətlə, Moldova üçün proses başlayıb. Demək olar ki, parlamentin hər bir iclasında Moldovanın MDB çərçivəsində bağladığı müqavilə və sazişlər denonsasiya olunur. Belə bir fikir var ki, 2024-cü ilin sonuna qədər bu proses başa çatacaq və Moldova MDB-dən çıxacaq.
Sonra nə olacaq? Təcavüzkarı və işğalçını dəstəkləməyən bu təşkilata daxil olan ölkələrlə gələcək birbaşa əməkdaşlıq yaranacaq. Uzunmüddətli perspektivdə isə Aİ-yə üzvlük məsələsi ortaya çıxacaq”.
Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, politoloq Rasim Musabəyov:

“MDB keçmiş sovet respublikalarının sivil boşanması ilə bağlı öz missiyasını çoxdan başa vurub. Onlar artıq bu təşkilat üçün başqa mənalı gündəm formalaşdırmağa və ya təklif etməyə çalışmırlar. İnteqrasiya səyləri KTMT və Aİİ-yə getdi.
Əslində MDB hansısa ritual qeyri-formal klub rolunu oynayır. Mən bunu daxildən proseslərə bələd olduğum üçün deyirəm. 2010-cu ildən MDB Parlamentlərarası Assambleyasında Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvüyəm və ildə iki dəfə orada keçirilən görüşlərdə, müzakirələrdə iştirak edirəm.
MDB-də mövcudluq Azərbaycanın müstəqil müdafiə, beynəlxalq və iqtisadi siyasətini məhdudlaşdırmır. Türkmənistan əvvəlcədən özünü neytral dövlət elan edib və MDB-də müşahidəçi statusuna malikdir. Gürcüstan və Ukrayna Rusiyanın hücumundan sonra MDB-dən çıxdı.
Rusiya Federasiyası ilə Ukrayna arasında gedən müharibə səbəbindən Moldova Rusiya ilə quru əlaqəsini itirib, Dnestryanı münaqişə səbəbindən uzun müddətdir ki, MDB-nin iclaslarında iştirak etmir. Kişinyovun qərarına hörmətlə yanaşmaq lazımdır, lakin hələlik MDB-nin ləğvi məsələsi masada deyil”.

Müəllif: Rauf Orucov