Depressiya yoluxucudurmu? Depressiv və ruhi narahatlığı olan insanlarla necə davranılmalıdır?
Depressiya son illərdə ən çox eşitdiyimiz psixoloji problemlərdən biridir. Depressiya diaqnozu qoyulmamış olsa belə, demək olar ki, hamımızın ətrafında depressiyaya düşən bir çox insan var. Bizə yaxın insanların depressiyaya düşməsi də bizə təsir edir. Xüsusən də insan vəziyyəti qəbul etmirsə və müalicə almaq istəmirsə, işlər daha da çətinləşir.
Depressiya, əhval pozğunluqları arasında yer alan klinik bir xəstəlikdir. Cəmiyyətdə istifadə etdiyimiz “depressiyaya düşmək” anlayışı dedikdə, kəskin şəkildə inkişaf edən və müəyyən səbəb-nəticə əlaqəsi olan major depressiyanı nəzərdə tuturuq. Bəzən həyatımızda öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkdiyimiz bir itki və ya yas prosesi, bəzən mövsümi dəyişikliklər, bəzən ailə və iş həyatımızda qarşılaşdığımız problemlər, bəzən də münasibətlərdə yaşadığımız eniş-yoxuşlar depressiyaya səbəb ola bilər. Depressiya, ekzistensial böhranlar və münaqişələr, stress, tükənmişlik və ya narahatlıq hissləri ilə inkişaf edə bilər.Ən əsası, depressiya həqiqətən yoluxucu ola bilərmi?
Özünü depressiyada hiss edən, hətta depressiyaya düşdüyünü deyən insanların sayı son zamanlar çox artıb.Depressiyada olduğumuzu necə bilək?
Depressiyada yorğunluq hissi, keçmişə görə peşmançılıq, gələcəyə ümidsizlik və bədbinlik, funksiyaların pozulması, həyat keyfiyyətinin azalması, sosial mühitlərdən uzaqlaşma, özünə qapanma kimi hallar müşahidə edilə bilər.İnsanlar keçmişdə etdikləri fəaliyyətlərdən əvvəlki qədər həzz almır və cinsi istəyin azalması, yuxuya getmədə çətinlik kimi problemlər yarana bilər. İştahsızlıq və ya həddindən artıq iştah kimi insandan insana dəyişən simptomlar da baş verə bilər. Simptomlar; emosional, koqnitiv, fizioloji və davranış kimi təsnif edilə bilər. Həyatda əvvəlki kimi heç bir şeydən həzz ala bilməmək, ümidsizlik və çarəsizlik kimi əlamətlər emosional əlamətlər hesab edilir. Əsas koqnitiv simptomlar arasında daimi mənfi düşüncə, konsentrasiyanın itirilməsi, diqqətin olmaması, unutqanlıq, özü və həyatı haqqında mənfi düşüncələr ola bilər. Fiziki əlamətlər arasında yuxuda dalğalanmalar, cinsi istək itkisi, iştahda dalğalanmalar və enerji itkisi səbəbiylə içə dönüklük və evdən çıxmaq istəməmək kimi hallar var. Şəxs digər insanların yanında həddən artıq həyəcanlandığını hiss edə bilər və başqalarının "əhvalını" aşağı salmaq istəməyən dialoqdan qaça bilər və özünü evdə və otağında bağlaya bilər.
Özünü “pis” hiss edən hər bir insanın “depressiyadayam” deməsi düzgündürmü?
Bioloji, hormonal və genetik faktorlar depressiyaya səbəb ola bilər. Hormonal və neyrokimyəvi balanssızlıqlar insanın sisteminin travma və stressə qarşı reaksiyasıdır. Bunu təbii reaksiya kimi də qiymətləndirmək olar. Fərqli və daha pis hiss etmək insana heç vaxt keçməyəcəyini hiss etdirə bilər. İnsanlardan kömək almaq çətin ola bilər, çünki heç kimin onları başa düşə bilmədiyi hissi üstünlük təşkil edir. Xroniki depressiya olaraq da bilinən “distimiya” da var. Distimiyada bir şəxs müvəqqəti kəskin prosesə reaksiya olaraq deyil, daha çox bioloji səbəblərə görə çox uzun müddət depressiya əlamətləri göstərə bilər. Depressiya demək olar ki, insanın xarakterinin bir hissəsinə çevrilə bilər. Depressiv əhval isə dövri və anlıq vəziyyətlərə qarşı inkişaf etdirilən refleksiv reaksiyadır.Bir insanın narahatlığı idrak, davranış və neyrokimyəvi pozulma yaradan qeyri-real bir tətik tərəfindən yaradıla bilər. İnsanın davranışı bu simptomların davam etməsinə səbəb ola bilər. Başqa sözlə, depressiyaya düşmək anksiyete kimi anlıq və funksional bir duyğu olsa da, depressiya və ya narahatlıq pozğunluqları uzun müddət davam edən və disfunksional inanc və davranışlarla qidalanan klinik vəziyyətlərdir.
Depressiyada olan və ya özünü ruhi cəhətdən yaxşı hiss etməyən yaxınlarımıza necə yanaşmalıyıq?
Depressiyaya düşən insan mühakimə olunmaq deyil, anlaşılmaq istəyir. Ətrafımızdakı yaxınlarımızdan birində depressiya əlamətləri görünəndə dərhal müdaxilə etmək, insanın hisslərini aşağılamaq və onu dərhal sağaltmağa tələsmək istəyirik. Biz öz duyğularımıza yaxınlaşdığımız kimi, onları basdıran, görməməzlikdən gələn və aşağılayan bir şəkildə yaxınlaşa bilərik. Depressiyada olan bir insanın başqalarından ən böyük gözləntisi, onun hisslərinin böyüklüyünü və bənzərsizliyini kənarda olan insanların dərk etməsidir. Depressiyaya düşən insanı başqa bir depressiyaya uğramış insan daha yaxşı başa düşə bilər, lakin bu, təhlükəli bir əlaqə də yarada bilər. Ona görə də ən azından ünsiyyət qurarkən öz psixi sağlamlığımızı ön planda tutsaq daha yaxşı olar. Onların düşüncələri, hissləri və dünyagörüşü bizə də təsir edə bilər. Duyğular yaxın münasibətdə olan insanlar tərəfindən bir-birinə ötürülə bilər. İlk növbədə özümüzü qorumağa borcluyuq. Sərhədləri çəkmək çox çətindir.Depressiyada olan bir insanla çox uzun müddət qalmaq və onun dünyagörüşünə mənfi inanc modellərinə və emosiyalarına məruz qalmaq, əgər psixoloji dayanıqlığımız və mübarizə imkanlarımız kifayət deyilsə, bizim də onlar kimi düşünməyə və hiss etməyə səbəb ola bilər. Çünki qarşı tərəfin verdiyi bir çox suallara cavab tapmaq çətin olacaq. Tapsanız belə, onu düzgün ifadə edə bilməsəniz və ya qarşı tərəfin məntiqi düşüncələri ilə deyil, emosional cavablarla qarşılaşsanız, dialoq çətinləşə bilər.
