"BMT Təhlükəsizlik Şurası Kipr adasındakı gərginliyin həlli deyil, problemin tərəfinə çevrilib"

BMT Sülh Qüvvələrinin adaya yerləşdirilməsinin 60-cı ildönümünə qədəm qoyub, Təhlükəsizlik Şurası bir daha göstərdi ki, bu, gərginliyin həll yolu deyil, problemin tərəfinə xidmət edir.

Bizimyol.info xəbər verir ki, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti (ŞKTC) Prezidentinin beynəlxalq əlaqələr və diplomatiya üzrə xüsusi müşaviri Prof. Dr. Hüseyn İşıqsal "AA" üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının Kiprlə bağlı 30 yanvar 2024-cü il tarixli 2723 saylı qərarının bütün aspektlərini yazıb.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Baş katibi Antonio Quterreş tərəfindən təyin edilmiş BMT-nin şəxsi nümayəndəsi Maria Angela Holguin Cuellar təmaslara başladığı bu günlərdə BMT-nin mandatının uzadılması ilə bağlı 30 yanvar 2024-cü il tarixli 2723 saylı Qətnaməsi barədə məlumatlandırılıb. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Kipr adasında yerləşən Sülh Qüvvələrinin (UNFICYP) Təhlükəsizlik Şurasının (BMT TŞ) qərarı Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti (ŞKTC) və Türkiyədə əks reaksiya ilə qarşılanıb. Yanvarın 31-də ŞKTC Rəyasət Heyəti və Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən verilən açıqlamalarda qərarın nə qədər qərəzli və tutarsız olduğu vurğulanıb. BMT Təhlükəsizlik Şurasının adada hər iki tərəfə bərabər davranmaq, mübahisələrə ədalətli həll yolları tapmaq kimi əsas vəzifələrini yerinə yetirmədiyi bildirilib. Kipr türk tərəfinin iradəsini və varlığını göz ardı edən bu yanaşmanı rədd edən ŞKTC səlahiyyətliləri Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyindən tam dəstək alıb.
Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi bu qərarla sülhməramlı missiyalardan gözlənilən tərəfsizliyin nümayiş etdirilmədiyini vurğulasa da, Türkiyə Respublikasının ŞKTC-nin tanınması çağırışı BMT Təhlükəsizlik Şurası və beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında təkrarlanıb. BMT Təhlükəsizlik Qüvvələrinin adaya yerləşdirilməsinin 60-cı ilinə qədəm qoyduqda, adada niyə bu qədər uzun müddət qalmağa davam etdiyini az qala izah edən uyğunsuzluqlarla dolu bu qərar, Təhlükəsizlik Şurasının problemin həllinin bir hissəsi deyil, bir parçası olduğunu bir daha göstərdi.
İstehlak olunan həll modeli
Həmişə olduğu kimi, hesabatda ən qərəzli məqam, şübhəsiz ki, 1991-ci ildə qəbul edilmiş 1251 saylı qərara və illərdir davam edən danışıqlara baxmayaraq, həmişə uğursuzluqla nəticələnən və Kipr türk tərəfinin buna etiraz etdiyi, razılığının olmadığını açıq şəkildə bəyan etdiyi “tükənmiş həll modeli”nə istinad edilməsidir.
2004-cü il "Annan Planı"ndan sonra BMT-nin baş katibi Kofi Annan öz hesabatlarında Yunan tərəfinin təkcə referendumu deyil, həm də həll yolunun özünü rədd etdiyini, idarəçiliyi və sərvəti Kipr türk tərəfi ilə bölüşmək istəmədiyini bildirib. Bu texniki nasazlıq deyil. Federal həllin tamamilə dağılması və tükənməsinin "abidəsi" olan Krans Montana prosesinə baxmayaraq, BMT Təhlükəsizlik Şurasının hələ də bu modelə istinad etməsi məntiqsizdir.
Yəni Kipr məsələsinin başlamasından 61 il, rəsmi danışıqlar prosesinin başlanmasından isə 56 il ötsə də, BMT Təhlükəsizlik Şurasının tükənmiş həll modelinə hələ də “sərmayə qoyması” məqbul deyil. Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri həll yolu tapmağa deyil, Kiprdəki tərəflərə ortaq dil tapmağa kömək etməyə əsaslanmalıdır. Hesabatda başqa bir uyğunsuzluq ondan ibarətdir ki, o, hələ də Sovet İttifaqı, Yuqoslaviya və Çexoslovakiya kimi fəaliyyətini dayandırmış qondarma “Kipr Hökuməti”nə istinad edir.
Eyni şəkildə, BMT TŞ-nin adadakı mövcudluğunun Kipr hökumətinin sözdə razılığı ilə davam etdiyi bildirilir. Bununla birlikdə, Sülh Qüvvələrinin bütün fəaliyyətlərində əsas prinsip olaraq bütün əlaqədar tərəflərin razılığı alınmalı olsa da, ŞKTC səlahiyyətlilərinin xoş niyyəti ilə fəaliyyətini davam etdirən BMT TŞ-nin hələ də imzalamaması artıq davamlı bir vəziyyət deyil. ŞKTC ilə rəsmi status müqaviləsi (SOFA) var və ŞKTC-nin səlahiyyət müddətini uzatmaq üçün razılığını almayıb. Bu problemlə bağlı sırf humanitar səbəblər və ehtiyaclarla həyata keçirilən Pile-Yiğitlər yoluna BMT tərəfindən edilən müdaxilələr nəticəsində Türkiyə tərəfinin pislənməsi qərəzli qərarın daha bir nümunəsidir.
BMT-nin ikili standartları
Prosesin digər problemli tərəfi Yunan tərəfinin illərdir həyata keçirdiyi bufer zona pozuntularıdır. Bufer zonasından keçən Larnaka-Dhekeliya-Ayia Napa və Pile-Voroklini yolları, 2012-ci ildə tikilən Pile Universitetinin daim genişlənən şəhərciyi və Nikosiya ticarət mərkəzi arasında yerləşən hərbi mövqelər, bütün bunlara baxmayaraq, BMT-nin icazə verdiyi hüquqların pozulmasıdır. Kipr türk tərəfinin etirazları və etirazları buna misaldır. Eynilə, Şuranın qərarında yunan tərəfinin illərdir törətdiyi və hazırda adi hala çevrilmiş yuxarıda qeyd etdiyim sərhəd pozuntularına, o cümlədən “şimal atəşkəs xətti boyunca sərhəd pozuntuları” kimi yalan iddialara birbaşa aid edilməsə də, BMT-nin ŞKTC -ya tətbiq etdiyi ikili standartların ən sadə nümunəsidir. Bu cür bəyanatlar, şübhəsiz ki, 1974-cü il Xoşbəxt Sülh Əməliyyatı ilə adada əldə edilən sülh və əmin-amanlığı təhdid edir, eləcə də, Rumların Kipr pozuntularını təşviq edir. Hesabatda 2004-cü il "Annan Planı"ndan sonra aradan qaldırılacağı vədinə baxmayaraq, hələ də bütün amansızlığı ilə davam etdirilən qeyri-insani və qeyri-qanuni təcridlərin yer alması olduqca düşündürücüdür.
BMT Baş Katibinin Xeyirxah Nümayəndəlik Missiyası öz hesabatında bir tərəfdən iki ölkənin iqtisadiyyatları arasında dərinləşən bərabərsizliyi tərəfləri bir-birindən daha da uzaqlaşdırdığına işarə edir, digər tərəfdən isə bunun əsas məsuliyyətinin öz ayıbı olduğunu ört-basdır etməyə çalışır.  Hesabatda Kipr Rum tərəfinin öyrətdiyi kitablarda türklərə qarşı düşmənçilik, irqçilik, kin və nifrət ifadələrinin yer almaması da çox əhəmiyyətlidir.
Hesabatdakı digər ziddiyyət isə Kipr türk tərəfinin 6 başlıq altında hər iki xalqa fayda verəcək əməkdaşlıq təkliflərinə istinad edilməməsidir. Şərqi Aralıq dənizində köklü dəyişikliklərin izləri; Adanın Türkiyə üzərindən Aİ-nin bir-birinə bağlı sisteminə qoşulması, günəş enerjisindən səmərəli istifadə, adanın təmiz su ehtiyatlarının birgə idarə olunması, minaların təmizlənməsi və qeyri-qanuni miqrasiya ilə mübarizə kimi nəticəyönümlü əməkdaşlıq prosesi yaradacaq təkliflər hesabatda qeyd olunmayıb.
Qeyd etmək lazımdır ki, Təhlükəsizlik Şurasının son qərarında göstərildiyi kimi, BMT Kipr probleminin həllində maraqlı deyil; Əvəzində, Fələstində olduğu kimi, status-kvonu və çıxılmaz vəziyyəti davam etdirməklə gərginliyi “idarə etmək” istəyir. Beləliklə, BMT Təhlükəsizlik Şurası adadakı faktlarla üzləşməkdən yayınaraq, əslində onun mövcudluğunun səbəbini şübhə altına alır. Hazırda ŞKTC ilə status razılaşması (SOFA) etməkdən çəkinərək Kipr türk tərəfinə qərəzli münasibət bəsləyən BMT TŞ-nin ŞKTC-də varlığını şübhə altına alan bu cür qərarların yenidən nəzərdən keçirilməsinin, Kipr türk və yunan tərəflərinə bərabər yanaşmanın vaxtıdır. Bu cür köhnə tətbiqlərə əsaslanan qərarlar həm də BMT-nin Baş Katibi tərəfindən təyin edilmiş şəxsi nümayəndə Maria Angela Holguinin işinə xələl gətirir və bununla da onun uğur şanslarını puça çıxarır.
Nəticədə status-kvonu qoruyan və idarə edən BMT Təhlükəsizlik Şurası son qərarı ilə zamanın statik olmadığını və ŞKTC reallığının qarşısının alına bilməyəcəyini inkar etməkdə israrlıdır. Kiprdə ədalətli, daimi və davamlı həll Yunan tərəfinə verilən virtual, ədalətsiz statusla deyil, adadakı mövcud reallıqlarla əldə edilə bilər. Yunan tərəfinin nə Kipr türk xalqını, nə də bütün adanı təmsil etmək hüququ və səlahiyyəti yoxdur. Əgər BMT Təhlükəsizlik Şurası həqiqətən də adada uğursuzluğun simvolu olmaqdansa ədalətli güzəşti irəli aparmaq istəyirsə, Kipr Türk xalqının suverenliyinə hörmət etməli və bu çərçivədə qərarlar çıxarmalıdır. Kipr Türk xalqı indiyə qədər olduğu kimi bundan sonra da belə məcburiyyətlərə boyun əyməyəcək. Bu faktların işığında biz hamımız görəcəyik ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının adada status-kvonu qorumaq üçün nə vaxta qədər yerdəki faktlara müqavimət göstərməyə davam edəcək.скачать dle 12.1