"İki daşın arasında qalmaq"... Kral qanunu və Bolluq Paradoksu: alternativ seçimi çətinləşdirir

İstər bir cüt cins şalvar alasınız, istərsə də gələcək sevgililər arasında seçim edəsiniz… Qarşılaşdığınız seçimlərin çoxluğuna görə bəzi qərarlarınız getdikcə mürəkkəbləşir. "Bolluq Paradoksu" konsepsiyası bu mürəkkəbliyin səbəbini və gətirdiyi problemləri izah edir.

Bizimyol.info Türkiyə mətbuatına istinadla xəbər verir ki, "Bolluq Paradoksu"na görə, seçimlərin çox olması insanların həqiqətən seçdiklərinin cəlbediciliyini azaldır. Çünki seçilməyən alternativlərin cəlbediciliyi haqqında düşünmək seçilmiş şeydən hiss olunan həzzi azaldır.
Bir məhsul almaq üçün vebsayta girdiyiniz zaman minlərlə variantla qarşılaşırsınız. Çoxlu filtrləmə etsəniz belə, qalan variantların sayı hələ də çox olur. Məhsulları yoxlayarkən neçə dəqiqə keçdiyinin fərqinə belə varmırsınız. Deyək ki, uzun axtarışlardan sonra mükəmməl paltarı tapdınız və dərhal onu aldınız. Tam olaraq, istədiyiniz şeydir və sizə çox yaraşacaq, sizdən xoşbəxt heç kim yoxdur. Amma bir müddət sonra aldığınız paltardan çox daha yaxşı paltar tapırsınız. Bu andan etibarən aldığınız o paltardan məmnunluq hissi sürətlə azalmağa başlayır. Çünki daha yaxşısını tapdığınız üçün onda ilişib qalırsınız. Bu vəziyyət müasir dünyada demək olar ki, hər bir məsələdə özünü göstərir. Geyimlər, yeməklər, filmlər, tədbirlər, səyahətlər, münasibətlər və s.
Hər şey üçün o qədər çox variant var ki, hansını seçəcəyinizə qərar vermək asan deyil. Bu da özü ilə müxtəlif problemlər gətirir.
İnternetlə əlaqə saxlaya biləcəyiniz insanların sayı inanılmaz dərəcədə artdığından, artıq yaxın ətrafınızdakı insanlarla məhdudlaşmaq məcburiyyətində deyilsiniz. Əvvəlcə bu yaxşı səslənsə də, seçimlərinizdəki bu artım əslində bəzi mənfi halları da gətirir. İndiki vaxtda hər kəsin onlarla görüşü var və mesaj yazarkən yaxın hiss etdiyiniz şəxsin əslində başqalarına mesaj göndərməsi artıq təəccüblü deyil. Tanışlıq proqramından istifadə edirsinizsə, gündə 50 nəfərlə danışa bilərsiniz. Bu qədər sıx kütlədən biri ilə danışmağa başlayanda söhbət yaxşı getsə belə, başqası ilə uyğunlaşır və daha maraqlı olduğunu görürsən. Söhbət əsnasında kiçik bir detalda ilişib qalanda onu uzaqlaşdırıb, dərhal alternativlərə baxmağa belə ehtiyac duymursunuz. Buna görə də tez-tez əsassız yerə blok edilir, qarşısınızdakı yoxa çıxır və yazmır, gec cavab verir və sizi diqqətdən kənarda buraxır. Təbii ki, bütün bunlar sizə qarşı edildiyi kimi, siz də başqalarına eyni şeyi edirsiniz. Əslində indi münasibətdə olan və evli insanların daha çox aldatmalarının səbəbi bu vəziyyətlə bağlıdır.

Bəs bütün bunların arxasındakı səbəb nədir?

Bu vəziyyəti Kral Qanunu və "Bolluq Paradoksu" ilə izah etmək lazımdır. İngilis filosofu Qreqori Kinq tərəfindən 18-ci əsrin sonlarına doğru irəli sürülən Kral Qanunu ilk dəfə kənd təsərrüfatı məhsulları vasitəsilə nümunə göstərildi. Qreqori Kinq müşahidə etdi ki, buğda təklifinin 10 faiz artması qiymətlərin 50 fazi azalmasına, təklifin 10 faiz azalması isə buğdanın qiymətinin 10 faiz artmasına səbəb olur. O, görürdü ki, kənd təsərrüfatı mallarının təklifinin azalması qiymətlərin artmasına, təklifin artması isə qiymətlərin azalmasına səbəb olur. Bazarda çoxlu kartof varsa və onu əldə etmək asandırsa, qiymət ucuzlaşır.
Münasibətlər də belədir… Əvvəllər məhəllədən və ya sinifdən birinə aşiq olmaq çox asan idi. İndi isə, seçim çoxdur… İstehsal kəmiyyətlərinin artması ilə qiymətlərin azalması arasındakı əlaqəni öz müşahidələri ilə müəyyən etməyə çalışan Qriqori Kinq bu baxımdan ekonometrikanın ilk qabaqcıllarından sayılır.
Ekonometriyada King Qanununa əsaslanaraq, Barry Şvartz satın alma prosesini və istehlakçı davranışını araşdırdı və bolluğun Kral Qanununda olduğu kimi əslində müsbət bir vəziyyət olmadığını araşdırma ilə dəstəklədi. 2004-cü ildə nəşr olunan "Seçim Paradoksu" kitabında Barry Schwartz, seçimlərin çoxluğunun qərar vermə davranışınıza təsir etdiyini və seçim etsəniz belə, kifayət qədər razı ola bilməyəcəyinizi müdafiə edir.
Barry Schwartz bu araşdırmanı belə şərh edir: "Qərar vermək üçün lazım olan səy, çoxlu seçimlər təqdim edilən istehlakçıları ruhdan sala bilər. Buna görə də istehlakçılar qərar verməyə meylli ola bilərlər. Satın alsalar belə, qərar qəbul etmək üçün sərf olunan səylər nəticədən həzz almağı azaldır".
Bolluq Paradoksu və istehlakçı davranışı sahəsində aparıcı tədqiqatçılardan biri olan Şena Lyengar, "Seçmə Sənəti" kitabında bolluğun bir çox araşdırma və təcrübə vasitəsilə paradoks yaratdığını açıqlayır.
Ən məşhur araşdırmalarından birində Şena Lyengar 348 növ mürəbbə olan bir mağaza seçir. Müştərilərin dadına baxması üçün mağazanın girişində kiçik stend qurur və oraya əvvəlcə 6, sonra 24 müxtəlif mürəbbə qoyur. O, iki şeyi müşahidə edir:
Birincisi, insanlar hansı vəziyyətdə daha çox dayanıb mürəbbənin dadına baxırlar? 24 müxtəlif mürəbbə olduğu halda, gələnlərin təxminən 60 faizi stend qarşısında durub mürəbbələrə baxır. 6 müxtəlif mürəbbə olduğu halda, gələnlərin təxminən 40 faizi stend qarşısında durub mürəbbələrə baxır. Burada müxtəlifliyin bolluğu 20 faiz daha çox insana çıxış deməkdir. Ancaq alış davranışına gəlincə, 24 müxtəlif mürəbbə olduğu halda, orada dayananların yalnız 3 faizi mürəbbə alır. 6 müxtəlif mürəbbə olduğu halda, dayananların 30 faizi bir banka mürəbbə alır. Təxminən insanlara 24 mürəbbə əvəzinə 6 müxtəlif mürəbbə təklif edildikdə, 6 dəfə çox insan mürəbbə alır.
Bu araşdırmada göründüyü kimi, opsionların artırılması satışları artırmır, əksinə onları azaldır. Yenidən münasibətlərdən danışsaq, vəziyyəti belə ümumiləşdirmək olar. Əslində çoxlu mürəbbə dadırsınız, amma heç vaxt yaxşı bir mürəbbəni doyunca yeyə bilmirsiniz. Bugünkü münasibətlər də məhz belədir. Nə qədər çox seçiminiz varsa, gözləntiləriniz bir o qədər çoxalır və “əgər” istehsal etmək potensialınız bir o qədər çox olur.
İstehsal olunan hər bir "əgər" təbii olaraq, daha çox təəssüflənməyə və seçdiyiniz seçimdən məmnunluğun azalmasına səbəb olur.
İstirahət etmədən və müvəffəqiyyətin xoşbəxtliyini yaşamadan əvvəl, növbəti fürsət üçün ayıq olmaq məcburiyyətindəsiniz. Hamınız bu hissləri hiss edirsiniz. Əksəriyyətiniz həyatınızın təfərrüatlarına daha çox nəzarət etmək istəyirsiniz, lakin əksəriyyətiniz narazılıq səbəbindən həyatlarınızı sadələşdirməyə çalışırsınız.
Sizin “müasir paradoksunuz” belə formalaşır. Variantlar aləmində variantların bolluğu “mükəmməlliyə can atanlar”ı yaradır. Ən yaxşısını axtaranlar üçün hər seçim öz alternativləri arasında ən yaxşısı olmalıdır. Alternativlər arasında ən yaxşısını tapmaq üçün bütün variantları qiymətləndirmək və bəlkə də sadalamaq lazımdır. “Ən yaxşı” ev “kifayət qədər yaxşı” evdən yaxşıdır. “Ən yaxşı” iş “kifayət qədər yaxşı” işdən daha yaxşıdır. "Ən yaxşı" sevgili "kifayət qədər yaxşı" sevgilidən yaxşıdır. Və bugünkü dünyada həmişə daha yaxşı bir ev, daha yaxşı iş və daha yaxşı bir sevgili var. Nə qədər çox seçim etməli olursan, bir o qədər əsəbi olursan. Bu, iradənizin zəifləməsinə səbəb olur.
Bir şeyə qərar verdikdən sonra ağlınıza gələn ilk sual "Düzünü seçdimmi? Digərini seçsəm daha yaxşı olarmı?"olur… Seçimləri məqbul sayda məhdudlaşdırmalı və vacib variantlara diqqət yetirmək və digərlərinə məhəl qoymamaq üçün nizam-intizam əldə etməlisiniz. Əks halda, seçimlər sizi sonsuz narahatlıq və peşmanlığa sürükləmək üçün yüksək potensiala malikdir. Kamillik axtarmaq məqsədi bədbəxtlik gətirir.скачать dle 12.1