Azərbaycanla Ermənistan necə barışa bilər? - İNCƏLƏMƏ...
Praqada Avropa Siyasi Birliyinin zirvə toplantısı zamanı Türkiyə və Ermənistan arasında 13 ildən sonra ilk dəfə liderlər səviyyəsində keçirilən görüş münasibətlərdə normallaşma gündəmini intensivləşdirib. Avropa İttifaqının Azərbaycan və Ermənistan liderləri ilə görüşü və sərhədlərdə mülki missiya təklifinin qəbul edilməsi gözləntiləri artırıb.
Bu barədə “Al-Monitor” yazıb.
ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd edilir:
“30 ildə kəskinləşən problemin həllini tapmaq çətin olsa da, Ermənistanın 2020-ci ildə uduzduğu müharibənin gətirdiyi məcburi şərtlər status-kvonun saxlanması xərclərini daha da ağırlaşdırır.
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan oktyabrın 6-da Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə kiçik masa ətrafında sərbəst söhbət etdikdən sonra Ermənistan lideri ilə təkbətək görüşüb. Sonuncu yüksək səviyyəli danışıqlar 2008-2009-cu illərdə futbol diplomatiyası çərçivəsində olub. Normallaşma protokollarının parlament tərəfindən qəbul edilmədiyi bir vaxtda “bahar”ın ömrü qısa olub.
Görüşün müsbət keçdiyini qeyd edən Ərdoğan, Bakı ilə İrəvan arasında razılaşma olduqda Türkiyənin quru, hava və dəmir yollarını dərhal aça biləcəyini vurğulayıb. Əvvəllər qapıların açılması Ermənistanın işğala son qoyması şərti idi. 2020-ci ildə Ermənistanın işğal etdiyi ərazilərdən çıxması ilə bu tələb aradan qaldırılıb.
Müharibədən sonrakı şərtləri yeniləyən Ərdoğan indi vurğulayır ki, İrəvanla Bakı arasında yekun razılaşma əldə olunmalı və nəqliyyat xətləri açılmalıdır. Ərdoğan Türkiyəni Mərkəzi Asiya ilə qısa yoldan birləşdirəcək Azərbaycan və Naxçıvan arasında Zəngəzur dəhlizinə xüsusi maraq göstərir.
Ərdoğanın sözlərinə görə, Paşinyan görüş zamanı bəzi tələblər irəli sürüb. Xarici işlər nazirləri ilə xüsusi nümayəndələr arasında danışıqlarda bunlar müzakirə olunacaq və nəticəyə uyğun addımlar atılacaq. Türkiyə və Ermənistanın xüsusi elçiləri Serdar Kılıç və Ruben Rubenyan yanvardan bəri dörd dəfə görüşüblər. Sentyabrın 13-də baş verən qarşıdurmalara görə beşinci iclası keçirmək mümkün olmayıb.
Ərdoğan Paşinyanın tələbləri ilə bağlı ətraflı məlumat verməyib. “Al-Monitor”un əldə etdiyi məlumata görə, Paşinyan əsir düşən əsgərlərin azad edilməsi və sərhəd xəritəsinin cızılması üçün Ərdoğandan dəstək istəyib. Paşinyan istəyir ki, 1919-1920-ci illərin xəritəsi deyil, sovet xəritəsi əsas götürülsün. Köhnə xəritəyə əsasən, Ermənistan ərazilərini itirir”.
Təhlildə qeyd olunur ki, görüş zamanı Ərdoğan “erməni soyqırımı” ilə bağlı tələblərini təkrarlayıb və Zəngəzur dəhlizinin açılmasını tələb edib.
Bildirilir ki, 2020-ci ildən etibarən Türkiyə və Rusiyanın Minsk qrupuna qarşı artan rolundan narahat olan Avropa İttifaqı (Aİ) Praqada yeni təşəbbüslə masaya gəlib:
“Vətəndaş missiyasının qərarı Fransa prezidenti Emmanuel Makron, Avropa Şurasının rəhbəri Şarl Mişel, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan baş naziri Paşinyan arasında keçirilən dördtərəfli görüşdən çıxıb. Birgə bəyanata görə, tərəflər BMT Nizamnaməsinə və 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə sadiqliklərini təsdiqləyiblər. Yəni Ermənistan və Azərbaycan bir-birinin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanıdıqlarını bəyan ediblər. Bu təsdiqləmə demarkasiya komissiyalarının işi üçün əsas olacaq. Komissiya oktyabrın sonuna qədər Brüsseldə toplaşacaq. Aİ-nin mülki missiyası Ermənistan-Azərbaycan sərhəd xəttində fəaliyyətə başlayacaq. Oktyabr ayında başlayacaq missiya maksimum iki ay fəaliyyət göstərəcək. Missiya etibarın qurulmasına və sərhəd komissiyalarına töhfə verəcək. Azərbaycan da onu maraqlandırsa, kömək edəcək.
Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Vaan Unanyanın sözlərinə görə, missiya sərhəd boyu, lakin Ermənistan ərazisində fəaliyyət göstərəcək.
Missiya təklifi ilə çıxış edən Aİ-nin Xarici Siyasət üzrə Ali Nümayəndəsi Cozep Borrel oktyabrın 4-də Azərbaycan qoşunlarının Ermənistanın infrastrukturuna ziyan vurduğunu, bəzi mövqeləri tutduğunu bəyan edib və bunun qəbuledilməz olduğunu bildirib.
Əliyevin Ermənistanın xeyrinə təşəbbüs kimi formalaşan missiyanı qəbul etməsi onu göstərir ki, Aİ və ABŞ-ın təzyiqləri öz işini görür. Bakı Aİ-nin müşahidə missiyasını sərhədə göndərməkdən imtina edib. Missiyanın “sərbəst atəş” rejimində hərbi qüvvələrin qarşısını alacağına ümid edilir.
Əliyev sülh prosesinin sürətləndirildiyini və indi işçi qrupların bir araya gələrək sülh mətnini yazmağa başlamalı olduğunu bildirib.
Amma Rusiya da boş oturmur. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova oktyabrın 6-da Qərbin təşəbbüslərini “Bunu sülh vasitəçisi adlandırmaq belə mümkün deyil”,- sözləri ilə pisləyib və Moskvanın sülh təkliflərini sentyabrda İrəvan və Bakıya çatdırdığını bildirib.
Rusiya lideri Vladimir Putin oktyabrın 7-də Müstəqil Dövlətlər Birliyinin qeyri-rəsmi sammiti çərçivəsində Paşinyan və Əliyevi qonaq edib, onlara “mühafizəçi”nin kim olduğunu həyətdə hiss etdirib.
Ankaranın nöqteyi-nəzərindən top indi İrəvandadır. Paşinyanın daxildə səslənən etirazlara dözərək acı resepti həzm edəcəyi gözlənilir. Paşinyan bunun intihar missiyası olduğunun fərqindədir.
Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının sentyabr toqquşmaları qarşısında müdaxilə etməməsi səbəbindən ermənilər arasında Rusiyanın rolu ilə bağlı təkrarlanan şübhələr Bakı və Ankara ilə danışıqların irəliləyişində psixoloji maneələri aradan qaldıra bilər.
Rusiyanın təsirindən qurtulmağa çalışan Paşinyan üçün məntiqi çıxış yolu Türkiyədir. Ərdoğan Paşinyan kimi sülhə yaxın lider tapmaya bilər. Lakin Türkiyənin sayəsində güc balansı tamamilə Ermənistanın əleyhinə çevrilib. Bu vəziyyət Paşinyana heç bir manevr yeri qoymur. Ankaranın “qazan-qazan” diskursuna məna verməsi üçün Bakı öz mövqeyinə çeviklik verməli ola bilər. Tərəflər sərhədlərin demarkasiyası, Zəngəzur dəhlizi və Qarabağın statusu ilə bağlı konkisürmə aparırlar.
İran xəttinin istifadəsini təsdiqləyən, Zəngəzura razılığını verən, avtonəqliyyat vasitələrinə nəzarət və vergilərin azaldılması da daxil olmaqla suveren hüquqların verilməsinə qarşı çıxan Paşinyan deyib ki, o, Praqada bütün regional yollardakı maneələrin aradan qaldırılması təklifini təkrarlasa da, müsbət cavab almayıb.
Əliyevin yanaşması Ermənistana mütləq məğlubiyyət vəd etməkdən o yana keçmir. Ərdoğanın Paşinyana “Əliyevin şərtlərini qəbul edin, bizim heç bir ilkin şərtimiz yoxdur”,- mənasını verən sözləri prosesin irəliləməsinə səmimi töhfə vermir. Ərdoğanın İrəvanla normallaşma prosesini Azərbaycan-Ermənistan sülhü ilə paralel aparmaq və atılacaq addımları Bakının razılığı ilə bağlamaq istəyi Türkiyənin müstəqil yol xəritəsi cızmasına və ya Cənubi Qafqazda düyünü açacaq bir ağırlıqdan istifadə etməsinə mane olur. Ərdoğanın siyasəti Əliyevin güc tətbiq etmək meylini gücləndirməklə yanaşı, Ermənistanda da şahinlərin kəskinləşməsinə səbəb olur. Xüsusilə Qarabağla bağlı Əliyev deyir ki, “ermənilərin nə statusu, nə müstəqilliyi, nə də xüsusi imtiyazları olacaq”. Hətta deyir ki, ermənilər bərabərhüquqlu vətəndaş kimi yaşayacaq, bunu qəbul etməyənlər gedə bilərlər.
Muxtariyyətin söhbəti Ərdoğanda da allergiya yaradır. Bununla belə, bu, çıxılmaz bir yoldur. Bu məqam vacibdir: Paşinyan status məsələsini ilkin şərtdən götürmək və sülh sazişindən sonraya qədər buraxmaq fikrinə yaxındır. O, hətta muxtariyyətlə deyil, azlıq statusu ilə razılaşa bilər. Bu çeviklik sülh üçün böyük şansdır. Əslində, Ərdoğanın həm Paşinyana kömək edəcək, həm də Əliyevi ağlabatan olmağa sövq edəcək mövqe tutması vacibdir”. //Reyting.az//
