Nə “muxtariyyət”?: Yenə sərsəmləməyə başladılar... - Və ya “nazir” Xanımyan niyə birdən-birə ayıldı?
“Artsax problemlərinin qarşısını almaq və Artsax xalqının kollektiv şəkildə qayıtması regionun altına mina qoymaq deməkdir”. Bunu qondarma “Artsax”ın “ərazi idarəsinin keçmiş naziri” Ayk Xanımyan NEWS.am-a açıqlamasında deyib.
“Məhz Artsaxın hökumət orqanları kollektiv qayıdış, muxtariyyət yaratmaq və regionda sülhün bərqərar olması məqsədi ilə Azərbaycanla bu mövzuda danışıqlara başlamalıdır. Ermənistan hakimiyyəti də başa düşməlidir ki, bu məsələlər həll olunmadan, nə qədər istəsələr də, sülh olmayacaq. Artsax xalqının seçdiyi orqanlar beynəlxalq statusa malikdir və onlarla müzakirələr aparılmalıdır. ATƏT-in sənədlərinə baxın, orada hər şey yazılıb”, - deyə o bildirib.
“Artsaxın orqanları”na və onların guya beynəlxalq statusuna, hətta ATƏT tərəfindən də tanınan statusuna gəlincə, cənab Xanımyan, əlbəttə ki, ağ eləyir, amma diqqətimizi buna yayındırmayaq. Burada əsas məsələ, bəlkə də, onun Qarabağ ermənilərinin kollektiv şəkildə geri qaytarılmasının zəruriliyi ilə bağlı iddiasıdır.
Bu, heç kimin mübahisə etmədiyi şeydir. Üstəlik, rəsmi Bakı gedənləri hətta qalmağa və evlərini tərk etməməyə çağırıb. Kömək etmədi. O vaxtdan 4 aya yaxın vaxt keçib və belə bir fonda keçmiş “nazir”dən indi bu əməliyyatın hansısa yolla həyata keçirilə biləcəyini eşitmək çox qəribədir.
Onu bu barədə danışmağa vadar edən səbəb aydın deyil. Üstəlik, artıq bir sıra tanınmış siyasi müşahidəçilər belə qənaətə gəliblər ki, əslində ermənilərlə azərbaycanlıların milli-ərazi demarkasiyası olub – indi Azərbaycan ərazisində nə ermənilər (ümumilikdə), nə də Ermənistan ərazisində azərbaycanlılar var. İndi isə bu vəziyyətin nə vaxtsa dəyişib-dəyişməyəcəyini heç kim bilmir.
Bundan başqa, İrəvan mediasının özüdə də artıq bir neçə dəfə yazıblar ki, sentyabrda Azərbaycanı tərk edən ermənilər nəinki Qarabağa qayıtmaq istəklərini nümayiş etdirmirlər - onların bəziləri Ermənistanda qalmamaq qərarına gəlib və artıq xaricə, əsasən də Rusiyaya köçüblər.
Son məlumatlara görə, bunlar artıq Qarabağı tərk edənlərin ümumi sayının 15-20 faizini təşkil edir. Bəs Xanumyan bu vəziyyətdən çıxmağı necə görür? Qarabağ ermənilərini zorla Azərbaycan sərhədinə gətirəcəklər?
Heç olmasa indiki mərhələdə bu vəzifənin həll olunmaz olduğunu etiraf etməyin vaxtı çatmayıbmı? Ola bilsin ki, on, ya da bir neçə ildən sonra Qarabağ ermənilərinin bəziləri geri qayıda biləcəklərinə qərar verəcəklər, amma bu da fakt deyil. Ancaq "kollektiv qayıdış" haqqında xəyal etmək çox gecdir, elə deyilmi? Bu fikirlər "muxtariyyət" haqqında deyilənlərə də aiddir.
Bu barədə regionun tanınmış ekspertləri öz fikirlərini AYNA ilə bölüşüblər.
Türkiyəli politoloq, Ankara-Moskva ekspert-analitik şəbəkəsinin aparıcı mütəxəssisi Engin Özər:
“Birincisi, reallıq ondan ibarətdir ki, Qarabağda sentyabrda keçirilən antiterror əməliyyatı başa çatdıqdan sonra Azərbaycan heç kimi regionu tərk etməyə məcbur etməyib. Kim Azərbaycan ərazisini könüllü tərk edibsə, bunu öz istəyi ilə edib.
Ermənistandan kimin vətənə qayıda biləcəyinə gəlincə, bunlar təbii ki, əllərində silahla münaqişədə iştirak edən, ikincisi, fəal separatçı hərəkatda iştirak edənlər ola bilməz. Bunlar istisna olunarsa, bütün digər mülki şəxslər Qarabağa qayıda bilər. Amma təbii ki, yalnız əvvəllər yerli azərbaycanlılara aid olmayan evlərə.
Xanımyanın açıqlamasına gəlincə, bu, bəlkə də, Qərbdə hardasa Azərbaycana qarşı yeni siyasətin işlənib hazırlanmasına işarə sayıla bilər. Çox güman ki, bu, Azərbaycana qarşı yeni ittihamlarla yekunlaşacaq, necə ki, Qarabağ erməniləri geri qayıda bilmir, ona görə də indi qaçqına çevrilirlər.
Əslində könüllü getdikləri halda heç kim onları məcbur etməyib. Çox yaxşı xatırlayıram, o zaman Azərbaycanın bir çox mediası videolar çəkdi, gedən ermənilərdən müsahibə aldı və onlar öz istəkləri ilə getdiklərini şəxsən təsdiqlədilər. İndi yəqin ki, bu mövzunu hansısa “qaçqın problemi”nə çevirməyə çalışacaqlar.
Əgər bu proses baş verərsə, o zaman bu məsələni Azərbaycana qarşı hansısa sanksiyalara çevirmək cəhdləri qaçılmaz olacaq. Mənə elə gəlir ki, belə bir təşəbbüs Avropa Parlamentindən keçə bilər (çox güman ki, Fransa nümayəndə heyətinin səyləri ilə) və ya amerikalılar işə başlayarlar – çünki onların Cənubi Qafqazda Azərbaycanın iştirak etmədiyi böyük layihələri var.
Xanımyanın danışdığı Qarabağ ermənilərinin muxtariyyət iddiasına gəlincə, bu, artıq real deyil. Prezident Əliyev əvvəllər bu məsələ ilə bağlı hərtərəfli izahat verdi - əgər üç il əvvəl yerli erməni sakinlərlə razılığa gəlmək mümkün olsaydı, o vaxt dialoqa getsəydilər, onda hansısa muxtariyyətdən söhbət gedə bilərdi. Amma indi - baş verən hər şeydən sonra artıq belə bir seçim yoxdur, istisna edilir. Əgər kimsə geri qayıtmağa hazırdırsa, silahlı münaqişədə iştirak etməyibsə və separatçı hərəkatın inkişafına töhfə verməyibsə, Azərbaycan belə vətəndaşlarını qəbul etməyə hazırdır”.
Gürcüstanlı konfliktoloq, beynəlxalq münasibətlər üzrə elmlər doktoru, Gürcüstan Texniki Universitetinin professoru Amiran Xevtsuriani:
“Bu münaqişə üzərində işləyən sıravi tədqiqatçı kimi onun üçün Qarabağın erməni əhalisinin yaşayış yerlərini tərk etmək qərarı tamamilə əsassızdır. Hətta, qəbul etməkdə çətinlik çəkdikləri bir çox amillərin mövcudluğuna baxmayaraq belə.
Yeri gəlmişkən, mən bunu Ermənistan televiziyasına müsahibələrimin birində açıq demişəm. Onların etdikləri böyük strateji və hətta tarixi səhv idi və bütün bunların məsuliyyəti başqa şeylərlə yanaşı, bu insanları evlərini tərk etməyə çağıran siyasətçilərin üzərinə düşür.
Mən təbii ki, onların bu qərarının Azərbaycan hakimiyyətini, hətta daha çox Azərbaycan cəmiyyətini narahat etməsi fikrindən uzağam, amma fakt faktlığında qalır: Azərbaycan hakimiyyəti onları dəfələrlə qalmağa çağırıb və onlara təhlükəsizlik vəd edib.
Hesab edirəm ki, əgər bu insanlar qalsaydı, son nəticədə hansısa muxtariyyətin yaradılması məsələsi yenidən gündəmə gələrdi və bu, beynəlxalq birliyin müdaxiləsi ilə müsbət həll oluna bilərdi. Ancaq Qarabağda bir dənə də olsun erməni qalmayanda muxtariyyət məsələsinin əhəmiyyəti olmadığı açıq-aydındır.
Mən onsuz da həm muxtariyyətə, həm də ermənilərin Qarabağa qayıtmasına az inanıram. Ermənilərin faciəvi tarixi təcrübədən bir neçə nümunəsi var idi ki, onları da nəzərə almaq lazımdır. Nəticə etibarı ilə, artıq bir neçə onilliklər üçün məsələ bağlanıb”.
