Ankara Ermənistanı köhnə relslərə qaytarır - “Nezavisimaya qazeta”
Türkiyənin nəqliyyat və infrastruktur naziri Əbdülkadir Uraloğlu bildirib ki, ölkəsi 2029-cu ilə qədər Zəngəzur dəhlizi layihəsini reallaşdırmağa ümid edir. Rəsminin sözlərinə görə, trekin Azərbaycan hissəsi demək olar ki, tamamlanıb, Türkiyədə işlərə 2024-cü ildə başlanacaq. Ermənistanda proses başlamasa da, Uraloğlu baş nazir Nikol Paşinyandan “müsbət siqnalların” eşidildiyinə iddia edir.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Qurum rəsmisi vurğulayıb ki, dəhlizin Ermənistan hissəsi 43 km olacaq. Onun sayəsində Türkiyənin “türk dünyası” ölkələrinə birbaşa çıxışı yaranacaq. Nazir Ermənistandan yan keçən İran marşrutunu xatırladıb, lakin Zəngəzur layihəsi hələ də daha cəlbedicidir.
Maraqlıdır ki, yanvarın 3-də Azərbaycan prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov Bakının tezliklə İrəvanla sülh müqaviləsi layihəsi üzrə danışıqlar aparmağa ümid etdiyini bildirib.
Dialoqun tərkib hissəsi ölkələr arasında nəqliyyat kommunikasiyalarının açılmasının müzakirəsi olmalıdır.
Qeyd edək ki, yanvarda ABŞ-da Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin görüşünün keçirilməsi planlaşdırılır.
“Danışıqların əsas yolu sülh sazişinin mətninin razılaşdırılmasıdır. Burada gələcək dünyanın bütün əsas parametrləri, o cümlədən kommunikasiyaların bərpası göstərilir. Əsas yoldan əlavə, daha iki iş var: - kommunikasiyaların açılması, həmçinin Azərbaycanla Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sonra demarkasiyası”, - Əmirbəyov bildirib.
O, Azərbaycan vətəndaşlarının Bakıdan Naxçıvana və geriyə gedə biləcəkləri Zəngəzur dəhlizini xatırladıb. Bundan əlavə, dekabrda Türkiyə ticarət nazirinin müavini Özgür Volkan Ağar dəhlizin keçdiyi ölkə ilə Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artıracağını bildirmişdi.
Buna baxmayaraq, Azərbaycanın 2023-cü ilin sonuna kimi rəsmi mövqeyi ondan ibarət idi ki, İrəvan dəhlizi açmaq istəməsə, o zaman Bakı İrandan keçməklə alternativ marşrut çəkəcək. Eyni zamanda, Ermənistan özünün girdiyi blokadada qalacaq.
“Gözlədik və bizi zorla bu işi görməkdə ittiham etdilər. Artıq belə bir niyyətimiz olmadığını deməkdən yorulmuşam. Sonra başqa variant axtarmalı olduq. Bizim Naxçıvanla, oradan da Naxçıvan vasitəsilə Türkiyə ilə bu əlaqələrimiz olmalıdır. Beləliklə, biz İran tərəfi ilə dolama yolun tikintisi ilə bağlı razılığa gəldik. Bəli, daha baha başa gələcək, amma bu, alternativdir və artıq tikintiyə başlanılıb”, - deyə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev bildirib.
“Ermənistan çox şey itirir... Bu, beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi olacaq. Orta Asiyadan böyük həcmdə yüklər gələcək. Çindən böyük həcmdə yüklərin gəlməsini gözləyirik. Belə çıxır ki, Ermənistan həm özünü bundan, həm də Azərbaycanla bütün digər kommunikasiya xətlərini açmaq imkanından məhrum edib”, - deyə Azərbaycan rəhbəri qeyd edib.
Əliyev təkid edir ki, Zəngəzur dəhlizi açılarsa, bu, Azərbaycandan Azərbaycana gedən yol kimi qəbul edilməlidir. O, Zəngəzur dəhlizini Kalininqrad dəmir yolu əlaqəsi ilə müqayisə edir. Onun sözlərinə görə, bu o deməkdir ki, gömrük rüsumları, yoxlamalar və sərhədçilər olmamalıdır.
Sual yaranır ki, belə olan halda, Çindən mallar əvvəlcə Bakıya, sonra “Azərbaycandan Azərbaycana”, oradan da Türkiyəyə getsə, Ermənistan Qafqaz qovşağının iddialı layihəsinə necə qoşula bilər?
“İlham Əliyevin sözləri əslində o deməkdir ki, Azərbaycan və onu dəstəkləyən Türkiyə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı planlarından əl çəkməyib. Eyni zamanda, İrandan keçən yol məsələsinin irəli sürülməsi Ermənistana təzyiq etmək üsulu idi”, - Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin (ACSIS) rəhbəri Ayk Xalatyan deyir.
“Dəhliz Bakı və Ankara üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir, çünki bu, onlara Cənubi Qafqazda aparıcı rollarını möhkəmləndirməyə və Mərkəzi Asiyada təsirlərini genişləndirməyə imkan verəcək”, - ekspert vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, Qərb dövlətləri də bu layihədə maraqlı ola bilər. Türkiyə ilə ABŞ arasında münasibətlərdə problemlər olsa da, onlar hələ də müttəfiq olaraq qalırlar. “Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya uğrunda mübarizədə Vaşinqton Ankaranı dəstəkləyəcək, çünki onun uğurları Rusiya, İran və Çinin bu regionlarda təsirinin azalmasına gətirib çıxaracaq. Amerika hakimiyyəti bu ölkələri əsas geosiyasi rəqibləri adlandırır”, - Xalatyan vurğulayıb.
O hesab edir ki, Ermənistan Azərbaycan və Türkiyə ilə bütün kommunikasiyaların bağlanması ilə yollara nəzarəti saxlamaqla nəsə qazana bilər. Amma Bakı və Ankaranın irəli sürdüyü planda İrəvan üçün heç bir fayda yoxdur, üstəlik, təhlükəsizliyə ciddi təhdidlər var.
“Ermənistanın Azərbaycanla sərhəddə İranla sərhəddə olduğu kimi hüquqlara malik olması zəruridir. Heç kim onun gömrük nəzarəti hüququna şübhə etməməlidir. Zəngəzur dəhlizi, Əliyevin dediyi kimi, Azərbaycandan Azərbaycana yox, Azərbaycandan Ermənistan ərazisinə keçəcək”, - Xalatyan qeyd edib.
Müqayisə üçün A. Xalatyan Ermənistan mallarının Rusiyaya tranzit təcrübəsini göstərib. Hər iki ölkə Avrasiya İqtisadi İttifaqının bir hissəsidir, onun tərkibində gömrük rüsumları yoxdur, lakin Ermənistan hələ də mallarının tranziti üçün Gürcüstana pul ödəyir.
“2029-cu ilə qədər İrandan keçən marşrut tamamlanacaq. Ermənistan istəsə, Sünik bölgəsindəki dəmir yolunu təmir edə bilər, amma o, sanki İran istiqamətinə əlavə olacaq”, - deyə azərbaycanlı politoloq İlqar Vəlizadə NG-yə bildirib.
O qeyd edib ki, Bakı və İrəvan dəhliz mövzusunu fərqli qəbul edirlər. Ermənistan tərəfi bunu kommunikasiyaların ümumi blokdan çıxarılması ilə birlikdə görür, Azərbaycan tərəfi isə dəhlizi ayrıca məsələ hesab edir.
“Zəngəzur dəhlizi ilə yüklərin daşınmasının xüsusiyyətləri Ermənistan ərazisindən tranzitdən fərqli olmalıdır. Bu, uzunluğu 40 km-dən bir qədər çox olan yolun keçid hissəsidir. Sürətli qatar onu təxminən 10 dəqiqəyə qət edəcək. Vaqonların yoxlanılması səfərin özündən daha çox vaxt aparacaq və bu, Ermənistanda heç nə boşaldılmamasına baxmayaraq”, - Vəlizadə bildirib.
Politoloq bildirib ki, Azərbaycan ilk növbədə Zəngəzur dəhlizində maraqlıdır, Ermənistanla digər kommunikasiyaların açılmasında deyil. Ona görə də orada olmasa, o zaman digər yollar bağlı qala bilər. O, bunu başqa şeylərlə yanaşı, yükdaşımanın rentabelliyi ilə izah edir.
