İraq strateji cəhətdən İrana yaxın olduğu üçün ABŞ-ın "toruna düşüb"
İraq 2023-cü il oktyabrın 7-dən Yaxın Şərqin müxtəlif bölgələrində alovlanan münaqişələrdən ən çox təsirlənən ölkələrdən biri olub.
Bizimyol.info xəbər verir ki, İraq Araşdırmaçısı Sercan Çalışkan Türkiyə mətbuatı üçün İraqda ABŞ və İran üzərindən şiddətlənən qarşıdurmalardan yazıb.Son iki ayda İraqda ABŞ və beynəlxalq koalisiya qüvvələrinin yerləşdiyi bazalara 50 dəfədən çox hücum edilib. Bu dövrdə İraqda qurulan “İraq İslami Müqaviməti” adlı təşkilat xüsusilə ABŞ-ın ölkədəki varlığına qarşı hücumların məsuliyyətini öz üzərinə götürüb.
2023-cü ilin son aylarında İraqda alovlanan ABŞ-İran gərginliyi, Amerika rəhbərliyinin İraqın müxtəlif nöqtələrində, o cümlədən Bağdad və Babil əyalətlərində həyata keçirdiyi cavab əməliyyatları ilə davam etdi. Nəhayət, yanvarın 16-na keçən gecə İranın Ərbilin müxtəlif nöqtələrinə həyata keçirdiyi ballistik raket hücumları ilə bölgənin hazırda ciddi böhranlar astanasında olduğu, həm məsul qüvvələr vasitəsilə, həm də birbaşa dövlətlər arasında qarşıdurma riskinin olduğu görüldü.
Silahlı şiə milisləri kimi önə çıxan və İran tərəfindən dəstəkləndiyi bilinən İraq İslami Müqaviməti İsrail və HƏMAS arasında qarşıdurma başlayandan sonra müqaviməti müxtəlif cəbhələrə yayaraq HƏMAS-a dəstək verəcəklərini açıqlayıb. Bu çərçivədə təşkilat ötən ilin noyabr və dekabr aylarında İraqın Ənbar vilayətindəki Ayn əl-Əsəd Hərbi Bazasına və Ərbil Beynəlxalq Hava Limanı yaxınlığındakı Hərir Hərbi Bazasına qarşı çoxlu sayda pilotsuz təyyarə və raket hücumu həyata keçirib.
ABŞ İraqdakı mövcudluğuna edilən hücumlara noyabrın 21-də Bağdadın Əbu Qreyb bölgəsində və dekabrın 3-də Kərkükdə hava əməliyyatları zamanı məhv etdiyi milis qüvvələri ilə cavab verib. Lakin bu cavab tədbirləri İraqda gərginliyin daha da artmasına səbəb olub. Dekabrın 8-də Bağdadda qorunan Yaşıl Zonada yerləşən ABŞ səfirliyinə raket hücumları olub və İraqın baş naziri Məhəmməd Şia əl-Sudani hücumu “terror hücumu” kimi qiymətləndirib.
ABŞ-ın “Əbu Təqva” əməliyyatı
2024-cü ilin ilk ayı ABŞ İraqda gərginlik artdıqdan sonra ən ciddi cavab əməliyyatının şahidi olub. Yanvarın 4-də Bağdadda hava əməliyyatı həyata keçirən ABŞ, Həşdi Şabiyə bağlı Nuceba Hərəkatının komandirlərindən Əbu Təqva əs-Səidini hədəf alaraq öldürüb. Bu hücum 2020-ci ilin yanvarında Bağdadda öldürülən Qüds Qüvvələrinin komandanı Qasım Süleymani və Haşd əş-Şaabi Komitəsinin sədr müavini Əbu Mehdi Mühəndisdən sonra ABŞ-ın birbaşa olaraq İraqdakı aktyorları hədəf alan ən mühüm əməliyyatlarından biri olub.
Səidi öz maşını ilə bazaya daxil olan zaman ABŞ administrasiyası bu əməliyyatı birbaşa Həşd əl-Şaabinin Bağdaddakı logistik bazalarından birində həyata keçirib. Bu mənada əməliyyatın iki mühüm mənası və mesajı var.
Birincisi odur ki, ABŞ İraqın paytaxtında İranın dəstəklədiyi qruplaşmaları yerləşdirmək üçün əməliyyat və kəşfiyyat imkanlarını nümayiş etdirərək mümkün yeni hücumları qorxusu yaratmaq istəyib.
İkincisi, əməliyyatın birbaşa olaraq Həşdi Şaabi və daxilindəki əsas qruplardan biri olan Nuceba Hərəkatına qarşı həyata keçirildiyidir.
Nuceba Hərəkatı İraq İslami Müqavimətinin yarandığını elan etdiyi ilk gündən Həşdi Şaabi çətiri altında təşkilata ən çox dəstək verən qruplardan biridir. İş o yerə çatıb ki, Nücəbə Hərəkatının lideri Əkrəm Kaibi dəfələrlə birbaşa olaraq İraq İslami Müqavimətinə dəstək verən bəyanatlar verib. Bu baxımdan, ABŞ-ın sözügedən əməliyyatla İraq İslami Müqavimətini Həşdi Şabi daxilindəki qruplaşmaların istifadə etdiyi “cəbhə” təşkilatı olaraq təyin etdiyini görürük. Həşdi Şabini birbaşa hədəfə almaq İraq ərazisində bu, konkret bəyanatıdır.
Beynəlxalq koalisiya İraqdan çəkilirmi?
İraq hökuməti ABŞ-ın 4 yanvar əməliyyatından bir gün sonra beynəlxalq koalisiyanın İraqdan çıxarılması üçün addımlar atıldığını açıqlayıb. Baş nazir Sudani bu xəbəri şəxsən açıqlayıb və ikitərəfli komissiyalar işlətmək prosesində olduqlarını bildirərək, koalisiya qüvvələrinin mövcudluğunun İraqda sabitliyi poza biləcəyini və onların mövcudluğuna heç bir bəraət qazandıra bilməyəcəyini bildirib.
Əslində, xarici qüvvələrin İraqdan çıxarılması ilə bağlı bu müzakirə yeni müzakirə deyil. 2014-cü ildə terror təşkilatı İŞİD-ın Mosulu ələ keçirməsi ilə başlayan prosesdə ABŞ əsgərləri “İŞİD-lə Mübarizə Beynəlxalq Koalisiyası” və müxtəlif ölkələrin əsgərləri ilə birlikdə İraqda məskunlaşıb. 2017-ci ildə İraq hökuməti İŞİD-ə qarşı qələbəsini elan edib və o vaxtdan bəri xarici qüvvələrin, o cümlədən ABŞ əsgərlərinin gələcəyi müzakirə olunmağa başlayıb. Bu müzakirələri alovlandıran və ölkənin əsas gündəm mövzusuna çevirən hadisə Bağdadda Süleymani və Mühəndisin ABŞ tərəfindən öldürülməsi olub. Bu tarixdən etibarən İranın dəstəklədiyi şiə milis qrupları hərbi imkanları ilə koalisiya qüvvələrinə, xüsusən də ABŞ-ın İraqdakı varlığına qarşı hücumlar həyata keçirib. Digər tərəfdən, bu qrupların İraq hökumətindəki strukturları onların göstərdikləri siyasi təzyiqlərin artmasına səbəb olub. Bu təzyiqlər nəticəsində ABŞ ordusu İraqda 5 min olan əsgər sayını 2 min 500-ə endirərək, onların yerləşdiyi Kaim, Kayyara, K1 və Habbaniye hərbi bazaları kimi bazaları İraqa köçürüb. Qalan ABŞ əsgərlərinin və müxtəlif ölkələrdən daha az sayda beynəlxalq koalisiya qüvvələrinin İraq ordusuna təlim və məsləhət məqsədilə İraqda qalacağı açıqlanıb.
Bu prosesin üzə çıxardığı bir reallıq var: İraqdakı ABŞ əsgərləri və beynəlxalq koalisiya İraq hökumətinin çiyinlərində ciddi bir yükə çevrilib. Xüsusilə də İranın dəstəklədiyi şiə qrupları hər dəfə ABŞ-la gərginlik artdıqca hökumətə təzyiqləri artırmağa çalışır və hökuməti addım atmağa məcbur edir. Demək olar ki, Sudani də əvvəlki baş nazir Mustafa Kazimi kimi 2024-cü ildən etibarən bu təzyiqlə daha çox üzləşəcək. Onun bu təzyiqləri edən şiə qruplarının dəstəyi ilə hökumət qurduğunu nəzərə alsaq, Sudanının daha qəti addımlar atacağını gözləmək olar. Bununla belə, şiə qruplarının dəstəyinə ehtiyacı olsa da, Sudani 2022-ci ildə vəzifəyə gəldikdən bəri ABŞ və İran arasında balanslı münasibətləri qoruya bilib; Unutmaq olmaz ki, o, eyni dövrdə İraq ictimaiyyətinin reaksiyalarını idarə etməyi bacaran bir aktyor olub. Ona görə də Sudani koalisiya qüvvələrinin İraqdan çıxarılması ilə bağlı sərt ritorika işlətdiyi halda, gündəmi dəyişdirməklə insanları hansısa yolla prosesi unutdura bilir. Lakin bunun üçün İraqda ABŞ-İran rəqabətinin və onun münaqişəyə çevrilməsinin qarşısı alınmalıdır. Amma İranın Ərbilə son hücumlarını nəzərə alsaq, Sudanın bu münaqişələri nə vaxta qədər dayandıra biləcəyi şübhə doğurur. İran və İranın dəstəklədiyi şiə milis qruplarının hücumları davam etdikcə və ABŞ-ın bu hücumlara cavab tədbirləri davam etdikcə, Sudanın hansısa yolla prosesi arxa plana keçirməsinin mümkün olacağını söyləmək çətin görünür. Üstəlik, demək olar ki, Sudan üçün İran və ABŞ arasında tarazlıq lövhəsində dayanmaq getdikcə çətinləşir.
Niyə İraq?
Bu məqamda İraqda münaqişələrin olması və münaqişələrin niyə uzana biləcəyi sualı yarana bilər. Bu gün ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki münaqişə spiralında ən çox iştirak etdiyi coğrafiyalar İrana yaxın və ya İran tərəfindən dəstəklənən qrupların fəal olduğu ölkələrdir. İranın dəstəklədiyi şiə milislərin ABŞ-ın Suriyadakı varlığına qarşı hücumları və son günlər Yəməndə husilərin hücumları bu vəziyyətə misal ola bilsə də, ən güclü nümunənin İraq olduğunu söyləmək olar.
Həşdi Şaabi çətiri altında İran tərəfindən dəstəklənən qruplar və Həşdi Şaabidən asılı olmayaraq fəaliyyət göstərən irili-xırdalı milis strukturları həm ABŞ-ın İraqdakı hərbi varlığını, həm də Bağdaddakı diplomatik missiyanın mövcudluğunu hücumları ilə çətin vəziyyətə salır. Üstəlik, bu qruplar hücumları təxirə salmaq üçün Ərbildə yerləşməyə çalışan Amerika administrasiyasının Ərbilə qarşı raket və pilotsuz təyyarə hücumları həyata keçirərək strategiyasını mürəkkəbləşdirməyə çalışırlar. Bu baxımdan İraq İrana ABŞ-a təzyiq etmək üçün çox əlverişli ölkə olmaq imkanı verir. Əslində, İranın son hücumda öz hərbi imkanları ilə bu təzyiqi həyata keçirməsi İranın ABŞ-ın KRG-də varlığını nə qədər əhəmiyyətli bir təhlükə olaraq gördüyünü ortaya qoyur.
Bu nöqtədə regional inkişaflara qlobal rəqabət prizmasından baxmaq da perspektivimizi genişləndirə bilər.
ABŞ Asiya-Sakit Okean regionunda Çinlə rəqabətə diqqəti yönəltmək istəsə də, Yaxın Şərqdəki münaqişə spiralına görə istədiyi fəaliyyət məkanını təmin edə bilmir. Davam edən münaqişələr nədənsə diqqətin Yaxın Şərqə yönəlməsinə səbəb olmur. Buna səbəb olan ölkələrdən birinin də İraq olduğunu söyləmək mümkündür. Sözügedən münaqişə atmosferinə səbəb olan təhdidlərin Yaxın Şərqdə, xüsusən də İraqda sosial, iqtisadi və siyasi gücə malik olması ABŞ-ın bölgədəki əsas problemini təşkil edir.
Bu səbəbdən də unutmaq olmaz ki, ABŞ administrasiyasının İraq kimi coğrafiyalarda münaqişə spiralına girərək “məşğulluğu” ABŞ-la Asiya-Sakit Okean qlobal rəqabətdə olan Çinin xeyrinə nəticələr verə biləcək bir ssenaridir.
