“3+3” ATƏT-in Minsk qrupunu əvəz edə biləcəkmi? - Rusların yeni PLANI
Tehranda Rusiya Federasiyası, Azərbaycan, Türkiyə, İran və Ermənistan XİN rəhbərlərinin iştirak etdiyi regional “3+3” platformasının ikinci iclası keçirilib. Görüş “Cənubi Qafqazda sülhə, əməkdaşlığa və tərəqqiyə dönüş” mövzusunda olub. Danışıqların mərkəzi hissəsi Ermənistanla Azərbaycan arasında münaqişənin həllini əhatə edib.
Bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
İran Xarici İşlər Nazirliyinin saytında dərc olunan yekun bəyanatda nazirlərin ölkələri arasında dostluq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsinin vacibliyini nəzərə aldıqları bildirilib. Onlar vurğulayıblar ki, mübahisələr sülh yolu ilə, bir-birinin ərazi bütövlüyünə və siyasi müstəqilliyinə hörmət nəzərə alınmaqla həll edilməlidir.
Nazirlər Qəzza zolağındakı vəziyyətlə bağlı fikir mübadiləsi aparıblar və günahsız mülki şəxslərə qarşı hücumların dərhal dayandırılmasını istəyiblər.
İclası açan İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahian bildirib ki, bu cür görüşlər Cənubi Qafqazın müharibə və münaqişələrdən sülh və firavanlıq dövrünə keçməsinə kömək edə bilər.
Nazir bildirib: “Biz Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarını dəstəkləyirik və hər iki ölkənin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasını sülh sazişinin əldə edilməsi istiqamətində konstruktiv addım kimi qiymətləndiririk. Eyni şəkildə, biz Ermənistanın Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınması ilə bağlı hərəkətlərini nəzərdən keçiririk”.
Eyni zamanda o, etiraf edib ki, Bakı ilə İrəvan arasında möhkəm sülhün bağlanması bir sıra tələblərə cavab vermədən mümkün deyil. İlk növbədə, bu, tərəflərin bir-birinin suverenliyinə hörmətidir. Bu o deməkdir ki, onlar qonşuya qarşı ərazi iddialarını nəzərdə tutan proqram və konsepsiyalardan çəkinməlidirlər. Onlar sülh, qarşılıqlı hörmət və tolerantlıq dilinin xeyrinə zorakılıqdan əl çəkməlidirlər. Danışıqlar isə məcburiyyət olmadan aparılmalıdır.
Tehran hesab edir ki, bu, ABŞ və regional sabitliyi pozan digər Qərb ölkələrinin vasitəçiliyi ilə mümkün deyil.
Hüseyn Əmir Abdullahian vəzifədaşlarına Şimal-Cənub və Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi layihələrinin həyata keçirilməsi də daxil olmaqla, Cənubi Qafqaz üçün hərtərəfli nəqliyyat “yol xəritəsi”nin hazırlanmasını təklif edib. O, vahid regional enerji şəbəkəsinin yaradılması ideyasından da danışıb.
Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Ermənistanla Azərbaycan arasında münaqişənin böyük ölçüdə həll olunduğunu bildirib:
“Münasibətlərin tam normallaşması üçün praktiki addımlar qalır. İlk növbədə, sülh müqaviləsinin hazırlanması, sərhədlərin delimitasiyası və maneəsiz nəqliyyat-iqtisadi əlaqələrin qurulması”.
Lavrov qeyd edib ki, danışıqlarda Azərbaycanla Ermənistan, Azərbaycanla İran, Ermənistanla Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşması proseslərindən məmnunluq ifadə olunub.
Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan deyib ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında hərtərəfli sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Cənubi Qafqazda sabitlik təmin oluna bilər. O, problemlərin sülh yolu ilə həllinin tərəfdarı idi. “Sevindirici haldır ki, regionda əməkdaşlıq və dostluq əlaqələrinin qurulmasına maneələr aradan qaldırılıb”, - deyə Fidan vurğulayıb.
Onun azərbaycanlı vəzifədaşı Ceyhun Bayramov çıxışına Bakının İran, Rusiya Federasiyası, Türkiyə və Gürcüstanla əməkdaşlığının iqtisadi faydalarını sadalamaqla başlayıb. Onun sözlərinə görə, onların tərəfdaşlığı regionda sülh və sabitliyin möhkəmlənməsinə kömək edir.
Nazir Zəngəzur dəhlizini qeyd etməyib. Əvəzində o, Bakı ilə Naxçıvanı birləşdirəck, İran ərazisindən keçirməli olan yoldan danışıb.
İrəvanla bağlı C. Bayramov bildirib ki, qarşılıqlı tanınma və suverenlik, ərazi bütövlüyü və sərhədlərin toxunulmazlığına hörmət əsasında münasibətlərin normallaşması üçün yeni perspektivlər açılıb: “Biz sülh sazişi çərçivəsində məsələlərin tezliklə həlli üçün Ermənistandan qarşılıqlı addımlar və konstruktiv yanaşma gözləyirik və ümid edirik ki, unikal fürsət bir daha əldən verilməyəcək”.
“Çox mürəkkəb problemlər var, tarix var və bu problemlər həll olunmalıdır, əks halda region əbədi olaraq keçmişdə qalmağa məhkum olacaq, - deyə Ermənistan xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan bildirib. - Mövcud problemlərin həlli regionda əməkdaşlıq mühitini təmin edə bilər ki, bu da onun inkişafının açarı olacaq”.
İrəvan nümayəndəsi vurğulayıb ki, əgər onlar həll olunmasa, gələcəklə bağlı bütün planlar iflasa uğrayacaq. Bunun qarşısını almaq üçün o, BMT Nizamnaməsinin məqsəd və prinsiplərinə əsaslanmağı təklif edib.
Üstəlik, onlara təkcə hərəkətlərinizdə deyil, həm də ifadələrinizdə riayət etməlisiniz. “Aqressiv ritorika kontekstində iddialı regional layihələrin həyata keçirilməsinə imkan verəcək əlverişli atmosferin yaradılmasını təsəvvür etmək çətindir. Ermənistan bu prinsiplərə sadiqdir”, - deyə Mirzoyan əmin edib.
Azərbaycan və Türkiyə başçıları İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğan Cənubi Qafqazda sülh və əməkdaşlıq üzrə danışıqların 2020-ci ilin sonunda “3+3” formatında aparılmasını təklif ediblər. Onların fikrincə, dialoqda Rusiya Federasiyası, Azərbaycan, Türkiyə, İran, Ermənistan və Gürcüstan iştirak etməlidir. Lakin Tbilisi Moskva ilə münasibətləri çətin olduğundan bu təklifdən imtina edib. Buna baxmayaraq, formatın adı dəyişməz qalıb və onun çərçivəsində ilk görüş 2021-ci il dekabrın 10-da beş ölkənin xarici işlər nazirlərinin müavinləri səviyyəsində keçirilib. Üçüncü görüş 2024-cü ilin birinci yarısında Türkiyədə keçirilməlidir.
“Qafqaz respublikalarının və onların qonşularının mövcud problemləri sülh yolu ilə müzakirə edə bildiyi regional platformanın formalaşdırılması mühüm vəzifədir, - Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Stanislav Pritçin deyir. - Belə bir platformanın yaradılması ideyası təxminən 2008-ci ildən bəri havadadır. Uzun müddət buna Qarabağ münaqişəsi mane oldu. Artıq regionun mülkiyyətinə qərar verildikdən sonra Ermənistan Azərbaycan və Türkiyə ilə dialoqa başlaya bilər. Rusiya və Gürcüstan arasında ziddiyyətlər hələ də həll olunmayıb, ona görə də Tbilisi hələlik “3+3” formatından yayınır və diqqətini Avropaya inteqrasiyaya yönəltməkdə davam edir”.
Ekspert bu danışıqlar yolunun İrəvanla Bakı arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasına gətirib çıxaracağını gözləmir, lakin qeyd edir ki, onlar etimadlı dialoqun qurulmasına kömək edir, bunsuz hər hansı sənədin imzalanması istənilən effekti verməyəcək.
“Düzdür, təkcə xarici siyasət bəyanatları kifayət deyil. Ermənistan və Azərbaycan siyasətçiləri öz daxili siyasi ritorikasını dəyişməli, yəni qisas və ya növbəti hücum mövzusunda müzakirələrdən imtina etməlidirlər. Bunun üçün beynəlxalq sənədlər yox, bu ölkələrin rəhbərliyinin iradəsi lazımdır”, - deyə o vurğulayıb.
Qafqaz İnstitutunun rəhbəri Aleksandr İskəndəryan ATƏT-in Minsk qrupunun bir neçə platformaya dağıldığını qeyd edib: Rusiya, Avropa və Amerika platformaları. Onların hər birində Bakı ilə İrəvan arasında dialoq o qədər də yaxşı getmirdi.
“Bu baxımdan Ermənistan Azərbaycanla problemlərinin müzakirə oluna biləcəyi başqa yer axtarır. İstənilən format o zaman uyğundur ki, o, artilleriya və pulemyotlardan imtina edərək masa arxasında söhbətin xeyrinə olsun”, - İskəndəryan vurğulayıb.
Azərbaycanlı politoloq İlqar Vəlizadə də onunla razılaşır: “Cənubi Qafqazda hamı dinc dialoq qurmaq və regional təhlükəsizlik sistemi yaratmaq istəyir. Eyni zamanda, Avropa İttifaqı və ya ABŞ-da deyil, regional platformada görüşmək daha yaxşıdır, çünki orada respublikalarımız müstəqil şəkildə gündəm formalaşdıra bilmir”. //Reyting.az//
