Günəşin şəfəqləri sadəcə mənzərə deyil, xəstəlik də göstərir... İsraillilər dəri xərçəngini hansı yolla azaltdılar?
Dəri xərçəngi digər xərçəng növləri ilə müqayisədə nadir hallarda eşitdiyimiz bir xəstəlik olsa da, dünyanın bəzi yerlərində insanlara təsir etməkdə davam edir. Əslində, 2003-cü ildə İsrail bu nöqtədə dünyada 3-cü yerdə idi. Bəs o zaman İsraildə dəri xərçəngi nisbətini artıran nə idi?
Bizimyol.info xəbər verir ki, Türkiyə mətbuatı bu barədə yazı dərc edib.
Başlanğıcda dəridə kiçik bir şişkinlik ilə başlayan bu pozğunluq, şişlik böyüdükcə və bu şişmiş bölgələr artdıqca diqqət çəkir. Əslində dəri xərçəngi aşkarlanması olduqca asan olan bir xəstəlikdir, lakin bəzən bu əlamətlər diqqətdən kənarda qaldıqda müxtəlif fəlakət ssenariləri ilə qarşılaşmaq qaçınılmaz ola bilər. Xüsusilə də israillisinizsə!
İndiyə qədər hər şey qaydasındadır, bəs İsraili dəri xərçəngi baxımından ön plana çıxaran əsas səbəb nədir?
Öncə dəri xərçənginin nə olduğundan qısaca danışaq
Dəriyə rəng verən melanin adlı rəng piqmentləri melanositlər adlanan dəri hüceyrələri tərəfindən istehsal olunur. Dəri xərçəngi bu hüceyrələrin nəzarətsiz bölünməsi və çoxalması nəticəsində yaranır.
Bu vəziyyətə melanom və ya melanoma deyilir.
Bu nöqtədə ağıla gələn ilk sual dəri xərçənginə səbəb olan faktor və ya faktorlardır. Mütəxəssislərin araşdırmalarına görə, dəri xərçəngi hallarının təxminən 90%-i sevimli günəşimizin ultrabənövşəyi şüalarına həddindən artıq məruz qalma nəticəsində yaranır.
Dünyada dəri xərçənginin təəccüblü nisbəti; Bu, ağciyər, döş və kolon xərçəngi olan xəstələrin ümumi sayından xeyli çoxdur. Mənə elə gəlir ki, biz günəşi az qiymətləndiririk!
Dəri xərçənginə səbəb olan günəşdən başqa bəzi vəziyyətlər də var. 2001-ci ildə aparılan araşdırmaya görə, əgər insanda beşdən çox günəş yanığı və çoxlu mol varsa, dəri xərçəngi riski artır.
Belə bir vəziyyət erkən diaqnoz qoyulduqda, sağ qalma nisbəti 98% -dir. Əksər xəstəliklərdə olduğu kimi dəri xərçəngində də erkən diaqnozun böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini görürük.
Digər tərəfdən, "BRCA2" adlı gen mutasiyası olan insanların digər xərçəng növləri kimi dəri xərçənginə tutulma riski də çox yüksəkdir. Hər 400 nəfərdən biri "BRCA" mutasiyasını daşıyır.
Deməli, israillilərdə dəri xərçənginin bu qədər yüksək olmasının ən böyük səbəbi nədir deyə soruşsanız, cavabı onların günəşə çox məruz qalmaları olacaq.
Məsələn, 2000-2003-cü illərdə təxminən 100.000 israilli bu xəstəliyə yoluxmuşdu. Yaş və cinsi nəzərə alsaq, dəri xərçəngi kişilərdə daha çox rast gəlinir. Hesabatlar; Hər 50 qadından 1-i bu xəstəliklə üzləşir, kişilərdə isə bu nisbət 34-də 1-dir.
2003-cü ildə İsrail dünyada dəri xərçənginə görə 3-cü ən yüksək göstəriciyə sahib idi və bu xəstəlikdən illik ölüm nisbəti 400 ilə 480 arasında idi. Digər maraqlı tərəf isə odur ki, bu pozğunluq hallarının əksəriyyəti Amerika və Avropa əsilli israillilərdir. Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, ərəb mənşəli israillilər arasında bu xəstəliyə daha az rast gəlinir.
Bundan əlavə, nəsillər boyu Avropada yaşayan Aşkenazi yəhudilərinin İsrailə köçü ilə bu nisbətlər artıb. Çünki açıq dərili insanlarda melanin səviyyəsi daha da artır və bu da, dəri xərçəngi riskini artırır. Qalan yəhudilər 300 ildir Mərkəzi Avropada yaşayan və semit xalqından olan qara dərili yəhudilərdir.
Deməli, 3-cü yer İsrailə məxsusdursa, ilk 2 yerdə hansı ölkələr qərarlaşıb?
2003-cü ildə Avstraliya və Yeni Zelandiya hər iki cinsdə dəri xərçənginə ən çox rast gəlinən ölkələr olub. Bu, yəqin ki, açıq dərili və erkən uşaqlıqdan günəşə məruz qalan əhalinin yüksək nisbəti ilə əlaqədardır.
Amma təbii ki, bu ölkələrin əhalisi təkcə yerli əhalidən ibarət deyil. Bu nöqtədə Avstraliya və Yeni Zelandiyada qəhvəyi aborigenlərin olduğunu xatırlamaq yerinə düşər, lakin sonralar ingilislər bu bölgələrə köçdülər.
Digər tərəfdən, ölkəmizdəki vəziyyətə nəzər salsaq, dəri xərçəngi 1993 və 1994-cü illərdə kişilərdə 7,1%, qadınlarda isə 8,8% olmaqla Türkiyədə 2-ci ən çox görülən xərçəng növüdür. 1999-cu ildə bu göstərici kişilər arasında 5%-lə 5-ci yerə enmişdir. 2003-cü ildə ölkədə bu xəstəliyin sayı 126 nəfərlə 1,3%-ə enməyi bacarıb.
Ancaq indi İsrail üçün həyəcan təbili çalmağı dayandırıb
Hazırkı məlumatlara görə, dəri xərçəngi riski kişilərdə 3-cü yerdən 13-cü yerə, qadınlarda isə 20-ci yerə enib. İsrail üçün çox vacib olan bu inkişafda vətəndaşlar arasında maarifləndirmə səyləri böyük rol oynayıb.
Hökumət həmçinin dəri xərçəngi haqqında məlumatlılığı artırmaq və ictimaiyyəti maarifləndirmək üçün "Dəri Xərçəngi Maarifləndirilməsi" adlı kampaniyaya başlayıb və günün ən isti saatlarında günəş işığından uzaq durmağın, günəş işığına məruz qaldıqda dərini qorumaq üçün tədbir görməyin çox vacib olduğunu vurğulayıb.
Bundan əlavə, İsrail tədqiqatçıları ölüm nisbəti kifayət qədər aşağı olsa da, xərçəng hüceyrələrinin yayılmasının qarşısını almaq yollarını inkişaf etdirirlər. ABŞ-da yerləşən Xərçəng Araşdırma İnstitutu hazırda bu tədqiqatların maliyyələşdirilməsinə kömək etmək üçün İsrail tədqiqatçıları ilə birgə işləyirlər.
