“Qarabağın taleyi Rusiyanın iştirakı olmadan həll ediləcək” - Stanislav Tarasov
Rusiya mətbuatı Fransa prezidenti Emmanuel Makronun Praqada Ermənistan və Azərbaycan liderləri Nikol Paşinyan və İlham Əliyevlə, həmçinin Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişellə keçirdiyi dördtərəfli görüşdən sonra xeyli aktivləşib. BİA.AZ JAMAZ.İNFO-ya istinadla xəbər verir ki, bu aktivləşmə daha çox Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişi məsələsənin əleyhinə yönəlib.
Belə ki, əksər rus analitiklər bu görüşün məqsədinin Rusiyanı prosesdən uzaqlaşdırmaq olduğunu iddia edirlər. Rusiyanın “Regnum” agentliyinin köşə yazarı və siyasi analitiki Stanislav Tarasov isə bir qədər də irəli gedərək, Yaxın Şərqdəki proseslərin Qafqaza transfer edəcəyi iddiası ilə çıxış edib. Özünün “Rusiya üçün Cənubi Qafqazda ən vacibi gecikməməkdir” başlıqlı məqaləsində Tarasov yazır ki, Praqa görüşündə sərhəddə mülki missiyanın göndərilməsi birbaşa Kremlə qarşı yönəlmiş addımdır. “Bu o deməkdir ki, Rusiyanın fəal iştirakı Ermənistan-Azərbaycan sərhədindəki son toqquşmaları dayandırmağa imkan versə də, Rusiyanın diplomatik səylərini bir növ razılaşmaya çevirməsinə baxmayaraq, Avropa Şurası missiyasının gəlişi ilə bağlı qərarı Moskvanın iştirakı olmadan qəbul edilib. Təsadüfi deyil ki, Moskvanın qeyri-müəyyən bəyanatları fonunda ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Vedant Patel Avropa Şurasının hərəkətini alqışlayıb, bunu “hərtərəfli sülh prosesi”ndə yeni impulsla əlaqələndirib. Belə bir reaksiyanı ona görə başa düşmək olar ki, regionda yeni aktorlar meydana çıxır, onlar regionda öz mövcudluğunu təmin etmək imkanı əldə edir və sülh sazişi bağlamaq yolu ilə uzunmüddətli münaqişənin həllində birbaşa iştirak edirlər. Məhz bu siyasi divident Qərbə uğurlu şərtlər altında “regiondan yapışmağa” imkan verir”.
Rus analitik hesab edir ki, burada Yerevanın və Bakının mövqeləri maraqlı görünür. Onun sözlərinə görə, Ermənistan Azərbaycanın 1991-ci il sərhədləri daxilində ərazi bütövlüyü faktını tanıyır ki, bu da onun Bakının Qarabağ ərazisi üzərində nəzarətinə razılıq verməsini nəzərdə tutur. “Onun ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyətini canlandırmaq üzrə israrlı cəhdləri Aİ missiyasının peyda olması ilə bağlı müvəqqəti qərarla başa çatıb ki, bu da Ermənistan anklavının taleyini və onun statusunu beynəlxalq təminatlar formatında müəyyən etmək niyyətini göstərir. Təbii ki, Avropa İttifaqının iştirakı ilə. Azərbaycana gəlincə, onun missiyanın fəaliyyətinə razılıq verməsi sübut edir ki, Bakı Qarabağın şübhəsiz Azərbaycanın tərkibinə daxil olmasını nəzərə alaraq, Aİ-nin koordinasiyası ilə anklav statusunu müəyyən etməyə hazırdır. Əks halda, Bakı-İrəvan dialoqu istisna olunardı”.
Tarasov onu da əlavə edib ki, yaranan proseslərin məntiqi Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının olması və ya onlara əlavə olaraq Avropa sülhməramlı korpusunun meydana çıxması məsələsini regional vəziyyətin gündəliyinə gətirəcək. “Əgər Bakı həqiqətən də Ermənistanın baş nazirinin dediyi kimi Xankəndi ilə dialoqa başlasa, çox güman ki, Azərbaycan Moskva ilə müzakirələr zamanı Rusiya sülhməramlılarının çıxarılmasına çalışacaq. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan və Ermənistan baş nazirlərinin müavinləri səviyyəsində sərhəd komissiyasının növbəti iclasının oktyabrın sonunda Brüsseldə keçirilməsi nəzərdə tutulub. Beləliklə, əsas nəticə odur ki, Ermənistan-Azərbaycan sərhədində baş verən son toqquşmalar ssenari əsasında hazırlanıb. İndi belə halların təkrarlanma riski minimuma endirilib. Bəs, bundan sonra nə olacaq? Moskva deyir ki, Brüssel münaqişə zonasında bütün Rusiya sülh sazişlərini gözləri qarşısında “özəlləşdirsə” də, regionda “nəbzini tutmaqda” davam edir. SSRİ-nin dağılmasından sonra əsas xəritələr Moskvanın ixtiyarında olsa da, Brüssel hətta Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəd problemlərinin həllini də öz üzərinə götürür. Lakin İrəvandan olan bəzi ekspertlər cavab verirlər ki, sərhədlərin demarkasiyası və demarkasiyası 1919-1920-ci illərin xəritələri ilə, ola bilsin ki, Bakı və İrəvanın Versal Sülh Konfransında təqdim etdiyi variantla aparılacaq. Erməni ekspertləri iddia edirlər ki, “Azərbaycan müvafiq konstitusiya aktını qəbul etməklə özünü Birinci Respublikanın (1918-1920) varisi kimi tanıyaraq sovet sərhədlərindən imtina edib”. Bu o deməkdir ki, Qarabağın taleyi Rusiyanın iştirakı olmadan həll olunacaq və bu, müəyyən şərtlər daxilində Azərbaycan və Türkiyə üçün faydalı ola bilər”.
“Regnum”un analitiki daha sonra yazır ki, İranın narahatlığının konkret səbəbi məlum deyil. Tarasov qeyd edir ki, Tehranın Bakının Ermənistan ərazisinin bir hissəsini işğal etməyə hazırlaşdığı təəssüratının nədən yarandığını söyləmək çətindir. “İranlıları narahat edən bir amil var: Azərbaycanın qərb rayonlarını Naxçıvanla birləşdirəcək “Zəngəzur dəhlizi”nin açılmasının mümkünlüyü. Tehran qorxur ki, Ermənistandan ayrıla bilər və o zaman Türkiyə-Azərbaycan tandeminin rolu təkcə Zaqafqaziyada deyil, İranın öz daxilində də güclənə bilər”.
Rus analitik yekun olaraq yazır ki, Qarabağ ətrafında baş verən hadisələr çoxları üçün gözlənilməz məcrada gedir. Onun sözlərinə görə, Fransa və ABŞ-ın marağının artması, eyni zamanda, Rusiyanı regiondan sıxışdırıb çıxarmaq siyasətinin konturları daha aydın görünməyə başlayıb. Bir ekspertin dediyi kimi, “Rusiyanın ayağları altına onların üzərində yerimək təhlükəli olan şüşə qırıqları atmağa başladılar”. Üstəlik, Yaxın Şərqdəki qeyri-sabitliyin Qafqaz regionuna da keçə biləcəyi, demək olar ki, şübhəsizdir. Ona görə də, regiondakı geosiyasi dəyişikliklərin dinamikası Moskvanın gündəliyinə təsir dairələrinin yenidən bölüşdürülməsi məsələsini qoyur. İndi əsas şey odur ki, gecikmək olmaz”.
