“Guya, aldığı qızın 16 yaşına çatmadığını bilmirmiş...” - NƏ ETMƏLİ?
Uşaq nikahı bir vaxtlar bir çox ölkədə adi hal idi və norma kimi qəbul edilirdi. İndi əksər ölkələrdə bunlar keçmişdə qalıb, vəhşilik sayılır və qanunla qadağan edilib. Azərbaycanda da qanun yetkinlik yaşına çatmayanlarla ailə qurmağı qadağan edir. Amma belə nikahlar qeydə alınmasa da, davam edir.
Belə ki, bir müddət əvvəl 17 yaşlı Binəqədi rayon sakininin özündən xeyli böyük kişiyə ərə getməsi ilə bağlı məlumat yayılıb. Məlumatla bağlı Daxili İşlər Nazirliyi və rayon icra hakimiyyəti tərəfindən araşdırma aparılır.
Azərbaycan İnsan Hüquqları Mərkəzinin (AİHM) rəhbəri Eldar Zeynalov AYNA-ya müsahibəsində erkən (uşaq) nikahlar mövzusunda danışıb.
- Azərbaycanda nikahdankənar doğulan uşaqların sayı artır. Bu, erkən nikahların sayının artmasının göstəricilərindən biridirmi?
- Bu qeyri-qanuni doğulan uşaqların bəziləri dini nikahdan olan uşaqlardır. Bəzi insanların dörd arvadı var. Biri ilə rəsmi nikahdadır, qalanları ilə faktiki nikah münasibətindədir, lakin nikah rəsmiləşdirilmir (məsciddə kəbinlə bağlanır). Baxmayaraq ki, bu üç arvadın övladları hər iki valideynli olacaqlar və atalıq mübahisəsi olmasa da, onlar nigahdankənar sayılırlar.
16-17 yaşlı qadınlarla faktiki nikahdan olan uşaqlar da həmin siyahıya daxildir. Münasibətlər var, lakin onlar hələ də qanunla möhkəmlənə bilmirlər və uşaqlar qeyri-qanuni olanlar kateqoriyasına düşürlər. Və təbii ki, pedofiliya qurbanlarının uşaqları da oraya düşür, yəni 16 yaşından əvvəl cinayət yolu ilə hamilə qalan anaların övladları. Nədənsə bu uşaqlar və bu analar, görünür, ictimaiyyət problemin miqyasını bilməsin deyə, statistikada işıqlandırılmır.
- Qanun erkən nikahlarla bağlı nə deyir?
- 2011-ci ilə qədər Ailə Məcəlləsinin 10.1-ci bəndində kişilər (18 yaş) və qadınlar (17 yaş) üçün müxtəlif nikah yaşları müəyyən edilib. Bu, beynəlxalq təşkilatların və qadın QHT-lərinin tənqidinə səbəb oldu, çünki 10.2-ci maddə istisna hallarda yaşın 1 ildən çox olmamaq şərti ilə azaldılması imkanını nəzərdə tutur. Bu, 16 yaşından qızların ərə verilməsinə icazə verilməsi və onların təhsilinə son qoyulması, hətta doğuşun sağlamlıq üçün təhlükəli olması demək idi. Aydındır ki, 1 il gözləməyə imkan verməyən müstəsna hal hamiləlik idi. Yaşın 16-ya endirilməsi cinsi əlaqəni 16 yaşa qədər əhatə etməyə imkan verdi, çünki bu zaman doğuş artıq rəsmi nikahda baş verir.
Qızlar üçün nikah yaşının 18 yaşa qaldırılması bu praktikanı xeyli cilovlayır. Yaşın 1 il azaldılması ehtimalı hələ də qaldı, lakin müstəsna hallar üçün. Bu yaşda bir qızın artıq məktəbi bitirdiyi güman edilir. Qız 17 yaşında hamilə olarsa, bu, onun 16 yaşından sonra hamilə qalmasına zəmanət verir. Tərəflərin evlilik yaşlarının bərabərləşdirilməsi qərarının arxasında duran mülahizələr bunlar idi.
Nəzərə almaq lazımdır ki, cinsi razılıq yaşı 16-dır. Və nikah yalnız 18 yaşından, müstəsna hallarda isə 17 yaşından bağlana bildiyi üçün bu, 16-17 yaşlı qızlar üçün hüquqi cəhətdən müdafiəsiz vəziyyət yaradır. Amma tərəflər arasında müqavilə bağlamaq (de-fakto nikah) üçün hüquqi imkan var. Kişi ilə bağlanmış müqavilədə siz 18 yaşına çatdıqda nikah bağlamaq, uşaqlar doğulduqda atalığın tanınması, hamiləlik və doğuş zamanı müalicə xərclərinin ödənilməsi, ayrılıq hadisəsi və s. hallarda pul kompensasiyası kimi öhdəlikləri nəzərdə tuta bilərsiniz. Belə bir razılaşma, notarial qaydada təsdiqlənərək, pozulduğu təqdirdə məhkəməyə müraciət etməyə imkan verəcək.
- Erkən nikah üçün həmişə cinayət məsuliyyəti varmı?
- Cütlüyün yaşı 16-dan yuxarıdırsa, cinayət cəzası yoxdur. Yalnız belə bir evliliyə icazə verən dövlət məmurları inzibati qaydada cəzalandırıla bilər. Söhbət 16 yaşına çatmamış nikahlardan gedirsə, o zaman onlar cinayət məsuliyyətinə cəlb olunurlar. Cinayət Məcəlləsinin 152.1-ci maddəsi 16 yaşına çatmamış şəxslə cinsi əlaqə və cinsi xarakterli digər hərəkətləri və 152,2 -ci maddə 14 yaşa qədər olanları nəzərdə tutur. Həmin 152-ci maddədə bu əməlləri törətmiş şəxslə onun zərərçəkmişi arasında yaş fərqi haqqında qeyd var. Əgər fərq 2 ildən çox olarsa, cinayət məsuliyyəti yaranır. Yəni cinayətin törədildiyi tanınır, amma müasir Romeo və Cülyettalar cəzalandırılmır.
Digər hallarda isə 152.1-ci maddəyə əsasən (uşağın yaşı 14-dən yuxarı, lakin 16-dan azdırsa) cinayət törədən şəxs 3 ilədək müddətə azadlıqdan məhrum edilir. Qanuna görə, bu hal (14 yaşınadək) olsa - 3 ildən 6 ilədək. Əgər təqsirkar müəllim və ya həkimdirsə, 152.3-cü maddə ilə müəyyən fəaliyyətlə məşğul olmaq hüququndan məhrum edilməklə 4 ildən 6 ilədək müddətə cəzalandırılır. Təsəvvür edin ki, pedofil həbsdən çıxıb və yenidən müəllim kimi işə düzəlib. Yeri gəlmişkən, 152-ci maddə könüllü cinsi əlaqəyə aiddir. Məcburi şəxslər üçün isə zorlama maddəsi - 149.2.3 yetkinlik yaşına çatmayanların zorlanması ilə bağlı hissədə tətbiq edilir. Və bu, artıq 5 ildən 10 ilə qədərdir. Üstəlik, 16 yaşına çatmamış oğlan uşağı zorlama 150.2.3-cü maddə ilə daha yüngül formada 5 ildən 8 ilədək müddətə cəzalandırılır.
- Yetkinlik yaşına çatmayan övladının nikahına razılıq verən valideynlər qanunla hansı məsuliyyəti daşıyırlar?
- Cinayətin icraçısı ilə yanaşı, təşkilatçılar, təhrik edənlər və iştirakçılar cinayət ortağıdırlar (CM-in 32-ci maddəsi). Valideynlər, əslində, cinayətkar cinsi əlaqənin təşkilatçılarıdır, çünki belə nikahları onlar təşkil və idarə edirlər. Təhrikedicilər cütlüyü cinayətə sövq edənlərdir. Tərəfdaşlar məsləhət, göstəriş, məlumatla kömək edən, maneələri aradan qaldıran, cinayətkara sığınacaq verən və s. iştirakçılar eyni maddəyə - 152-yə və 32-ci maddəyə uyğun məsuliyyət daşıyırlar. Təbii ki, nəzəri cəhətdən. Çünki praktikada bu açıq-aşkar cinayət əməlinin heç bir üzvü, valideyn və digər iştirakçıları məsuliyyətə cəlb edilmir.
İndi Gürcüstanda ananın 14 yaşlı qızını kişi ilə birgə yaşamağa məcbur etdiyi, sonra isə gənc “arvadını” qətlə yetirdiyini ört-basdır edən azərbaycanlı ailənin məhkəməsi gedir. Guya ər qızın 16 yaşına çatmadığını bilmirmiş. Hətta tozsoran alanda ona pasport da yapışdırırlar, amma burada uşaq sadəcə olaraq istismara verilib.
- İctimai nəzarət erkən nikahlarla mübarizənin effektiv metoduna çevrilə bilərmi?
- İctimai nəzarət o zaman kömək edə bilər ki, ictimai təşkilatlar münaqişəli vəziyyətlərdə həqiqətən kömək etmək imkanına malik olsunlar. Məsələn, onların səlahiyyətli nikah müqaviləsi bağlamaq və ya məhkəməyə müraciət etmək üçün vəkili olacaq və ya məcburi nikah münasibətlərində olan və onlardan qurtulmaq istəyən qadınlar üçün sığınacağa malik olacaqlar. Əks halda, ictimai təşkilatlar həqiqətən kömək edə bilməyəcək.
Müəllif: Elya Belskaya - Mənbə: AYNA
Təqdim etdi: DİA.AZ (Ərsoyun Bloqu)
