Bakının şansı var: Zəngəzuru götürəcək? – “Stratfor”
Azərbaycanın Ermənistanın cənubunu və qondarma Zəngəzur dəhlizini zorla ələ keçirməsi perspektivinə baxmayaraq, Bakı çox güman ki, Ermənistanı sazişlə razılaşmağa məcbur etmək üçün nisbətən kiçik ərazi müdaxilələri və sərhədyanı atəşə məruz qoyacaq.
Axar.az xəbər verir ki, bu barədə ABŞ-ın məşhur “Stratfor” strateji kəşfiyyat analitik mərkəzinin təhlilində bildirilib.
Məqalədə “Politiko” nəşrinin artıq təkzib edilən iddiasına – Baydenin konqresmenlərə “yaxın həftələrdə Azərbaycanın Ermənistanın cənubuna işğalı ehtimalı”na diqqət yetirilib. Bildirilib ki, bu bəyanatlar Ermənistanın Avropa Birliyinə yeni təyin olunmuş səfiri Tiqran Balayanın oktyabrın 8-də Azərbaycanın Ermənistana bir neçə həftə ərzində müdaxiləsi ilə bağlı “təhlükə”nin olduğunu deməsindən sonraya təsadüf edir:
“Həmin gün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bildirib ki, Fransanın Ermənistana hərbi yardım göndərmək qərarı Parisi “Ermənistanla hər hansı yeni münaqişəyə görə məsuliyyət daşıyacaq” tərəfə çevirir. Hər iki bəyanat Qərb paytaxtlarında Ermənistan və Azərbaycan arasında gələcək hərbi qarşıdurmanın mümkünlüyü ilə bağlı narahatlığı artırıb, baxmayaraq ki, Azərbaycan sentyabrda beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərini geri qaytarıb”.
Analizdə iddia edilib ki, Prezident Əliyev “ermənilərin rahat yaşaması üçün” Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı öhdəliyi yerinə yetirməsini tələb edib, hətta buna görə Ermənistanı ərazi bütövlüyünü tanımamaqla hədələyib:
“Ermənistan və Azərbaycan rəsmiləri arasında nəzərdə tutulan yüksək səviyyəli görüşlərin alınmaması gərginliyi daha da artırdığından və İrəvan və Bakının geosiyasi baxışları ilə bağlı fikir ayrılığı yarandığından, sülh razılaşması çətin olaraq qalır. Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan Prezidenti Əliyev sonuncu dəfə iyul ayında görüşüb. O vaxtdan bəri liderlərin artıq iki görüşü baş tutmayıb - Əliyev Qranadaya, Paşinyan Bişkekə getməyib.
Liderlərin görüşləri buraxmaq qərarı onların ölkələrinin fərqli geosiyasi trayektoriyalarından xəbər verir: Ermənistan Qərblə, Azərbaycan isə Rusiya, İran və Türkiyə ilə həmrəydir”.
Müəlliflərin fikrincə, 17 oktyabrda Paşinyan Brüsseldə ölkəsinin Qərbə istiqamətləndiyini açıq bildirib:
“Bundan istifadə edən Bakı Rusiya, Türkiyə və İranın Ermənistana təzyiqini təmin edəcək. Dinc yolla razılaşma və Zəngəzur dəhlizinin istifadəyə verilməsi hələ də mümkün deyil. Bununla belə, Azərbaycanın tezliklə güc tətbiq edə biləcəyi ilə bağlı qorxular artır, çünki görünür ki, sülh və ya sərhədlərin demarkasiyası ilə bağlı ciddi danışıqlar aparılmır”.
Analizdə 6 oktyabrda Prezident Əliyevin “3+3” formatına üstünlük verməsi və qeyri-region ölkələrinin regional problemlərin həllindən uzaqlaşdırılması təklifinə toxunulub. Bildirilib ki, bu, Bakının mövqeyini Kreml və Tehranla daha da yaxınlaşdırır və bu da İrəvana təzyiqi formalaşdırır:
“Beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri bərpa etdikdən sonra Azərbaycanın növbəti məqsədi Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizi ilə eksklavı olan Naxçıvanla tranzitə başlamaqdır. Azərbaycan eksterritorial dəhlizdən bir çox səbəblərə görə istifadə etmək istəyir, ilk növbədə hədəfi eksklavına çıxışı asanlaşdırmaq və ucuzlaşdırmaq, Transxəzər və ya Orta Dəhliz deyilən və Türkiyə ilə Şərq-Qərb ticarəti üçün birbaşa marşrutdan istifadə etməklə Naxçıvanın iqtisadiyyatını yaxşılaşdırmaqdır”.
Araşdırmada bildirilir ki, bu məqsədin bir hissəsi olaraq, Bakı marşrut boyunca minimal yoxlamaların olmasını, ən azı yalnız Azərbaycan və onun eksklavı arasında (digər bazarlara aid deyil) daşınan mallar üçün heç bir tarif və ya tranzit rüsumunun olmamasını istəyir:
“Bu məqsədə çatmaq üçün Azərbaycan çoxsaylı tədbirlər görür, o cümlədən İran ərazisindən keçməklə alternativ tranzit marşrutunun inkişaf etdirilməsi ilə hədələyir ki, Ermənistanı bu razılaşmaya razılıq verməyə məcbur olsun”.
“Stratfor” 2020-ci il 10 noyabr bəyanatının 9-cu bəndinə - Zəngəzur yolunun Rusiya FTX-sinin nəzarətində olmasına da toxunub və iddia edib ki, artıq o saziş qüvvədən düşüb və Ermənistan buna razı olmayacaq.
Bununla belə, analitiklər hesab edir ki, dünyanın başının qarışıq olduğu (Ukrayna və İsrail nəzərdə tutulur – red.) indiki vaxtda Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizini hərbi müdaxilə ilə açmaq şansı yaranıb:
“Azərbaycanın Ermənistan ərazisini işğal etməsi çox az ehtimal olunan ssenari olaraq qalır. Bununla belə, Bakının əvvəlki illərlə müqayisədə nisbətən daha az hərbi güclə öz məqsədlərinə nail ola biləcəyini qiymətləndirməsinin bir neçə səbəbi var:
Birincisi, Azərbaycan Ermənistandan daha böyük və daha yaxşı təchiz edilmiş hərbi qüvvəyə malikdir və buna görə də sülh danışıqlarını sürətləndirmək üçün Ermənistan ərazisinin bir hissəsini uğurla ələ keçirə və saxlaya biləcəyinə inanır. Bakı həm də inana bilər ki, bu hərbi üstünlük və öz növbəsində dəhlizi ələ keçirmək üçün güc tətbiq etmək imkanları zaman keçdikcə erməni qüvvələrinin bölgədə istehkamlar qurması və daha keyfiyyətli Qərb silahlarına yiyələnməsi ilə azala bilər.
İkincisi, Bakı hesab edə bilər ki, indi işğala başlamağın Qərbdən irimiqyaslı iqtisadi sanksiyalara səbəb olma ehtimalı azdır, çünki Rusiya tədarükünü əvəz etmək səyləri fonunda Avropa və ABŞ Azərbaycan nefti və təbii qazının alışını artırıb. Ukrayna və dünya enerji qiymətlərindəki kəskin artımdan çox narahatdır.
Üçüncüsü, Azərbaycan yəqin ki, regional oyunçuların və beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinin Ukraynada və Qəzza zolağında davam edən digər böhranlara (və son münaqişənin mümkün genişlənməsinə) cəlb olunduğuna və bu regiondan yayındırdığına inanır. Buna görə də onların (Qərbin – red.) Azərbaycanın hərbi əməliyyatlarının qarşısının alınmasında iştirak etmək istəyi olmayacaq.
Nəhayət, 2020-ci ildən bəri davamlı silsilə hərbi və diplomatik uğurlara imza atan Prezident Əliyev yuxarıda göstərilən amilləri nəzərə alsaq, belə bir hərbi əməliyyatın tezliklə qələbə qazana biləcəyinə həddən artıq arxayın ola bilər”.
Mərkəz iddia edib ki, Rusiya Ermənistanın müdafiəsi ilə bağlı öhdəlikləri “dəfələrlə” yerinə yetirməyib, buna baxmayaraq, Azərbaycan “daha kiçik” hərbi həmlələrə meyilli ola bilər, nəinki işğala:
“Azərbaycanın hazırda Ermənistanın cənubunu işğal etmək fikrində olmasının bir neçə səbəbi olsa da, Bakının işğalçılıqdan uzaq, “atışma taktikası” yürütmək üçün daha çox səbəbi ola bilər.
Birincisi, Ermənistan üzərindən tranzit dəhlizinin yaradılması Azərbaycan üçün çox arzuolunan olsa da, qətiyyən zəruri deyil. Azərbaycan öz eksklavı olan Naxçıvanla Gürcüstan və Türkiyə, eləcə də Bakının hazırda Ermənistandan yan keçərək Zəngəzura alternativ hesab etdiyi İran vasitəsilə əlaqə saxlayır. Əgər İran və Azərbaycan münasibətləri normallaşdırsalar, bu, Ermənistanı regional tərəfdaşlarından daha da təcrid edəcək və onun regionda artan Şərq-Qərb ticarətində uduzmasına səbəb olacaq ki, İrəvan bundan qaçmaq üçün Bakıya güzəştə gedə bilər.
İkincisi, Azərbaycanın ən yaxın müttəfiqi olan Türkiyə Suriyaya hərbi müdaxilə və bir sıra digər regional və daxili məsələlərlə məşğuldur. Beləliklə, Ankara çox güman ki, regional güc balansını pozmaq və eyni zamanda Türkiyənin Qərb, Rusiya və İranla münasibətlərinə xələl gətirmək riski daşıyan Ermənistanın genişmiqyaslı işğalına qarşı çıxacaq, eyni zamanda Ankaranın Ermənistanı öz təsir dairəsinə cəlb etmək hədəfinə mane olacaq. Dəhlizin ələ keçirilməsi həm də Türkiyənin beynəlxalq mövqeyini və Azərbaycanın Türkiyə ilə münasibətlərini çətinləşdirəcək ki, bunun da Bakı üçün ziyanı Ermənistanın cənubunu işğal etməyin faydalarından çox ola bilər.
Üçüncüsü, Azərbaycanın işğalı nəticəsində Ermənistanla daha bir genişmiqyaslı, həm də iki ölkənin əvvəlki – 2020-ci ildəki - müharibəsindən daha ölümcül olacaq”.
